chứng minh sau một giờ đồng hồ thuyết giảng; đó là, người phụ nữ
nói chung, chứ không riêng gì các mệnh phụ trong giới quý tộc tự
giam mình trong ngôi nhà miền quê giữa giấy tờ và những kẻ xu
nịnh, từ lâu đã dùng ngòi bút cống hiến những áng thơ văn. Không
có những người đi trước này không có Jane Austen, không có chị em
nhà Brontë, không có George Eliot; cũng thế, không có Shakespeare
nếu không có Marlowe
, không có Marlowe nếu không có
Chaucer, và không có Chaucer nếu không có biết bao thi sĩ bị lãng
quên đã mở đường, thuần hóa cái hoang dại tự nhiên của ngôn ngữ
và biến nó thành nghệ thuật. Bởi, tác phẩm bất hủ không phải là cái
gì được khai sinh từ cá thể lẻ loi, duy nhất; nó là kết quả của rất
nhiều năm tháng suy nghiệm của cả một tập thể người cộng lại, để
từ đó trải nghiệm của số đông ẩn đằng sau tiếng nói cá thể. Đáng lẽ,
Jane Austen phải đặt vòng hoa lên mộ Fanny Bumey và George Eliot
phải tưởng mộ cái bóng sừng sững của Eliza Carter
bà lớn tuổi nhưng vô cùng nghị lực, người buộc dây chuông bên
thành giường ngủ để có thể dậy sớm học tiếng Hi Lạp. Và tất cả đàn
bà, không chừa một ai, nên ra mộ Aphra Behn nằm ở tu viện
Westminster, nơi xứng đáng chôn cất bà mặc dù chuyện đó gây xôn
xao dư luận không ít, và ném những đóa hoa tươi lên mộ bà, bởi nhờ
có bà họ mới được quyền nói ra những gì nung nấu bên trong tâm
trí. Nhờ bà - người phụ nữ ẩn khuất và lụy tình - nên tối nay tôi mới
có thể đứng đây khuyên các bạn một cách rạch ròi là: Hãy dùng trí
tuệ của mình xoay xở năm trăm bảng mỗi năm!
Đến đây, người ta bước sang đầu thế kỷ XIX. Và đây, lần đầu tiên
tôi nhìn thấy cả mấy kệ sách dành riêng cho tác phẩm của những cây
viết nữ. Nhưng tôi không thể không đặt câu hỏi trong lúc đưa mắt
lướt nhanh qua các gáy sách, tại sao tất cả những cuốn sách đó, với
rất ít ngoại lệ, đều là tiểu thuyết? Động lực nguyên thủy là thi ca.
“Cái đầu tối thượng của bài hát” là một nữ thi sĩ. Ở Pháp cũng như ở
Anh quốc, nữ thi sĩ có trước rồi mới đến nữ tiểu thuyết gia. Vả lại,
tôi nghĩ trong lúc nhìn lên bốn tên tuổi lẫy lừng, cái gì là điểm tương
