buổi tối êm ả ở Streatham mà chỉ vì ngọn lửa đời sống của ông “tắt
ngấm” mất rồi.
Tuy không phải là bậc kì tài như Johnson, Goethe, Carlyle, hay
Voltaire, nhưng người ta vẫn có thể cảm thấy bản chất của tính phức
tạp và năng lực sáng tạo phát triển đến mức cao độ ở phụ nữ, mặc
dù so với các vĩ nhân kia nó khác xa. Người ta đặt chân vào căn
phòng - vốn liếng tiếng Anh người ta phải kéo dài ra, những từ ngữ
cần đôi cánh bất chấp mọi chướng ngại vật bay vút lên, hiện hình
trước khi người đàn bà có thể nói điều gì xảy ra khi chị bước vào căn
phòng. Những căn phòng hoàn toàn khác nhau; căn này yên ắng, căn
kia ồn ào; căn này nhìn ra biển cả bao la, căn kia nhìn vào khoảng
sân nhà tù; căn này treo đầy quần áo, căn kia ngồn ngộn đá quý và
lụa là; căn này cứng như bờm ngựa, căn kia mềm tựa lông chim -
người ta chỉ cần bước vào bất cứ căn phòng nào, nằm trên bất cứ con
phố nào là bắt gặp toàn bộ cái năng lực nữ phái cực kì phức tạp kia
bay ra đập vào mặt. Có cách nào khác không? Bởi cả triệu năm nay,
phụ nữ ngồi yên lặng giữa bốn bức tường, vì thế giờ đây, chính
những bức tường này là nơi thẩm thấu năng lực sáng tạo của họ, và
quả thế, mỗi viên gạch, mỗi tấc vữa tường như căng cứng những
khả năng cần thiết để liên kết ngòi bút với thế giới bên ngoài, kinh
tế, chính trị. Nhưng năng lực sáng tạo này của đàn bà khác xa năng
lực sáng tạo của đàn ông. Và người ta phải kết luận là thật ngàn lần
đáng tiếc nếu năng lực này bị cản trở hoặc phí hoài, vì ngày nay
người ta có nó là nhờ những cố gắng kiên tâm vượt bực trong nhiều
thế kỷ và chẳng gì thay thế nó được. Cũng nghìn lần đáng tiếc nếu
đàn bà viết như đàn ông, sống như đàn ông hay bộ dạng như đàn
ông, bởi nếu hai giới phái đều có những khiếm khuyết thì làm thế
nào chúng ta xoay xở trong cái thế giới bao la và muôn vẻ này chỉ
với một giới phái? Phải chăng nền giáo dục nên đưa ra và vun đắp
cái khác biệt thay vì cái giống nhau giữa hai giới phái? Vì chúng ta
đã có quá nhiều điểm giống nhau, và nếu nhà thám hiểm quay về
mang theo tiếng nói của giới phái kia nhìn từ cành cây khác trong
