mùa hè, năm này qua năm khác, nằm yên trong tủ bên cạnh những
tảng băng phiến. Họ băng qua đường khi đèn đường bất đầu le lói
(bởi lúc chập tối là thời khắc thú vị nhất với họ) như mọi lần khác,
năm này qua năm nọ. Bà cụ dễ chừng đã gần tám mươi; nhưng nếu
có người hỏi cuộc sống của cụ có ý nghĩa gì thì cụ sẽ trả lời là cụ nhớ
hôm đèn đường rực sáng ghi dấu trận Balaclava, cụ cũng nhớ hôm
tiếng súng từ công viên Hype nổ rền mừng ngày sinh vua Edward
Đệ thất. Nhưng nếu có kẻ cắc cớ muốn phân định biến cố xảy ra vào
ngày nào, mùa nào hỏi rằng thế ngày mùng năm tháng Tư năm 1868
hoặc mùng hai tháng Mười một năm 1875 cụ đang làm gì, thì cụ sẽ
nhìn lên ngơ ngác và bảo là cụ chẳng nhớ gì cả. Cụ nấu không biết
bao nhiêu bữa ăn; rửa không biết bao nhiêu bát đĩa; con cái đi học
rồi bước vào đời. Chẳng còn gì ở lại. Tất cả tan biến. Không sách tiểu
sử hay lịch sử nào có một câu, một từ về chuyện đó. Và tiểu thuyết,
dẫu không chủ ý, chỉ là mớ chữ xảo ngôn, lừa mị.
Tất cả những kiếp sống mờ tối này vẫn chưa có ai đem ra khai
thác, tôi bảo Mary Carmichael như thể chị đang ngồi trước mặt, rồi
tôi lại cho ý nghĩ mình đi xuyên qua đường phố London để cảm
nhận trong tưởng tượng ra cái ẩn ức của sự câm nín, của những kiếp
đời chất chồng tối tăm từ những người đàn bà ở nơi góc đường hai
tay chống nạnh, ngón tay mập mạp đeo nhẫn, khoa tay múa chân
nói như giọng điệu bay bổng của câu văn Shakespeare; hoặc từ cô
gái bán hoa, cô gái bán diêm, từ mụ già trụ dưới lối ra vào; từ cô gái
qua lại trên đường mà sắc mặt cô, như lớp sóng dưới trời mây, là
dấu hiệu có người đang đến và là ánh đèn chớp lóe từ ô cửa sổ cửa
hàng. Chị sẽ phải khai thác tất cả những mẩu chuyện đó, trong lúc
cầm chắc ngọn đuốc trong tay, tôi bảo Mary Carmichael như thế.
Trên hết, chị phải thắp sáng tâm hồn mình với tất cả những bề thâm
sâu cũng như nông cạn, tính khoa trương cũng như tính khiêm
nhường của nó, và nói cho mọi người cùng nghe đối với chị cái đẹp,
cái vô vị có ý nghĩa nào đáng kể và mối tương quan nào giữa chị và
thế giới không ngừng biến thiên, quay cuồng ngoài kia, thế giới của
