Rõ tuổi cụ thủ khoa rồi, nam khởi cấn, nữ khởi khôn, thành ra cụ chết
nhằm cung ly. Có bản chép « Tốn ly lợi khẩu tử tôn bần » hoặc : « Ly
phùng lộ khẩu tử tôn bần ». Vì sợ cái cung Ly làm cho con cháu nghèo, nên
chắc chắn là trong lòng triệu của cụ Thủ khoa (lòng triệu không có hài năm
sanh và năm tử mà hài số tuổi) chỉ để : Hưởng thọ lục thập thất tuế. Nghĩa
là cố ý xin thêm một tuổi với trời, hay tính thêm một tuổi trong thai, để tính
thành cụ chết nhằm cung khôn, một cung rất tốt. Vì sách chép : « Khôn ngộ
quý quan phùng quý chức » hoặc : « Khôn ngộ quý công đắc quý nhân ! »
…Và điều chắc chắn hơn hết là người viết cố ý muốn che đậy miệng
thế gian, tức là muốn tránh lời xấu lời xàm của những kẻ biết phép « Huỳnh
long thệ thế », lại thiếu giáo dục, hễ đến đám xác hay thấy lá triệu là lật tay
« đánh toán » trước mặt mọi người để khoe tài khoe giỏi, nên theo lối thông
thường là gia thêm một năm, chớ sanh Đinh Mão (1807) tử Nhâm Thân
(1872), cụ Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa rõ đúng 66 tuổi.
MỘT CÁI CHẾT HI HỮU : NUỐT VÀNG TỰ TỬ
Việc đời, cảnh não nùng nhất không gì qua cảnh anh hùng mạt lộ !
Dòng họ Mạc lừng lẫy thanh danh một cõi Hà Tiên, từ Mạc Cửu dựng gầy,
đến Mạc Tông (tức Mạc Thiên Tứ (hay Thiên Tích) nối nghiệp, và đến các
con của Thiên Tứ thừa hưởng rân tác biết bao, oai nghi lẫm liệt là dường
nào. Thế mà đến lúc hết thời, sự sụp đổ thật đau thương tột độ.
Nối nghiệp cha trấn giữ Hà Tiên, Mạc Thiên Tứ có thừa tài kinh luân,
đặt cơ nghiệp vững an như bàn thạch. Thọ nhận chức Đô đốc của triều đình,
nhưng kỳ thật đối với sự nghiệp hùng vĩ đã dựng nên, Thiên Tứ nghiễm
nhiên như vị phó vương một tiểu quốc, một ông vua không mão, có trọn
quyền hành động, nơi tiểu quốc Hà Tiên và luôn cả 4 huyện mới khai thác
nơi miền Tây là Trấn Di (Bạc Liêu), Trấn Giang (Cần Thơ), Long Xuyên
(Cà mau) và Kiên Giang (Rạch Giá).
