Lâu nay Châu vẫn lấy nghề dạy học để chuẩn bị làm việc nghĩa. Ông
kể chuyện xưa cho học trò nghĩ về chuyện nay. Chuyện nước Nam mất vào
tay nhà Hán, chị em Bà Trưng đánh đuổi Tô Định để trả thù chồng, nợ
nước. Chuyện Lê Lợi kháng chiến mười năm, lấy lại nước từ tay nhà Minh.
Thời nay, ở ngay vùng Nghệ - Tĩnh có Phan Đình Phùng kiên cường chống
Pháp, ta cần noi gương.
Nhờ vậy, học trò của Châu có nhiều người nung nấu chí căm thù giặc
Pháp.
Bạn thân của Châu là Đặng Thái Thân (Ngư Hải), quê Nghệ An, sớm
có chí khí và mưu lược. Châu thường bàn việc cứu nước với Thân. Một
hôm ông ra phố tỉnh về, nói cho Thân nghe:
- Tôi vừa gặp mấy cảnh chướng tai gai mắt. Ở cổng dinh Tuần phủ,
Cử Điềm gặp quan Tây cùng vợ đầm ngồi xe, vội đứng giạt ra vệ đường,
chắp tay, khom lưng vái thật dài. Quan Tây cùng vợ thản nhiên nhìn vị Cử
nhân nước Nam, rồi khẽ gật đầu. Chướng hơn là cảnh một cô gái Nam đi
bên lề đường, bị thằng Tây say chặn lại vuốt tay vào má, giơ chân khều
váy, nhìn đùi cô kia rồi cười hô hố...
Thân lặng nghe rồi lẩm bẩm:
- Ông ít ra phố, chỉ thấy thế đã căm. Tôi đi lại nhiều, thấy nhan nhản
những cảnh khó coi hơn nữa. Đất nước mình nhưng quyền hành của nó, nó
làm gì chẳng được!
Châu nhăn mặt lắc đầu. Thân chuyển sang chuyện khác, giọng phàn
nàn:
- Đêm xưa, cánh ông Đội Quyên đốt dãy nhà lính ở Đô Lương. Chúng
mua tranh lợp lại, rồi lấy cớ đó bắt mấy người tình nghi đem giam. Căm
chúng thì đốt cho hả, nhưng chỉ như muỗi đốt gỗ, lại gây liên lụy cho dân
mình.
