biết yêu quí đất nước, quê hương.
Đề cập đến Trần tình văn [5] của Cao Bá Nhạ, theo giáo sư thì rất có thể
người cháu này đã đỗ lỗi cho chú để minh oan cho mình.
V. Thơ liên quan:
Không chỉ tác phẩm của Cao Bá Quát bị thu đốt, cấm tàng trữ và lưu hành;
mà những bài thơ của các tác giả khác có nói đến ông đều không được in ấn
hay phổ biến. Sau đây là hai bài thơ còn sót lại:
Nghe tin Cao Bá Quát bị bắt đi hiệu lực, buồn rầu Thương Sơn công (tức
Tùng Thiện Vương) đã làm bài thơ như sau:
Giữa đất trời một tấm thân khốn khổ
Nơi chân trời chỉ có hình và bóng tự thân thiết với nhau.
Vườn cũ, ba lối cúc tùng hoang lấp
Đêm tàn, trong sương gió nhớ hai người.
(Nghĩ đến chuyện) sừng ngựa không mọc, luống rơi nước mắt
Muốn bói ngày về lại chẳng có nguyên do
Tình bạn bè vì ông, ngoảnh nhìn về phương Nam lo lắng
Ngày này bao lần trông được ân xá.
(Dịch nghĩa bài Tặng Cao Bá Quát) [6]
Nghe tin ông mất, bạn ông là danh sĩ Nguyễn Văn Siêu có bài thơ truy
điệu, được dịch ra rằng:
Đàn còn bên vách, sách bên màn
Một giấc nghìn thu bặt tiếng vang,
Điên đảo non sông nhòa lối cũ,
Âm thầm đất nước ngấm bi thương.
Duyên văn đã kết đây cùng đó,
Nghĩa cũ dù ai nhớ chẳng buồn!
Đạo học tỏ mờ chưa dễ biết,
Cửa người khép nép mãi sao đương [7].
Sau này, khi đọc tập thơ Cao Bá Quát, nhà chí sĩ Phan Bội Châu đã cảm
khái làm ba bài thơ đề hậu, trích một:
Ừ, thế non sông mới thấy tài,
