Anh đề nghị chở anh tới nhà một người bạn.
Chiếc xe chở khách dừng lại trước cửa một ngôi nhà nhỏ ở phố Tây,
trắng và sạch, đàng sau có một mảnh vườn con, ở đấy là những người sống
bình thản.
Lúc hai người bọn tôi dìu anh lên gác, thì chiếc chăn của bà chúa lâu
dài ở Rôbanhxông cho mượn đã như một chiếc áo choàng đỏ thắm.
Mất máu nhiều như thế mà chưa chết, thì chắc là không thể chết được.
Tôi đã bắt bàn tay trái của Lơgrăng, tôi chào mọi người rồi về.
Sở dĩ tôi nói kỹ về những cảm giác và những chi tiết đó là vì những cử
chỉ và lời nói trong ngày hôm ấy đã được cảnh thôn quê sung sướng chứng
kiến vì mặt trời trút ánh sáng và niềm vui lên những ngọn cây và lên trán
chúng tôi; vì những giờ phút đầu tiên không cảm thấy sự túng bấn và nỗi sỉ
nhục, niềm lo lắng về ngày mai.
Tôi hết sức lúng túng vì những lời khen của một vài người đã nói về
thái độ bình tĩnh của tôi ở chỗ này, về thái độ bình tĩnh của tôi ở chỗ nọ…
Nhưng ở đấy tôi chẳng xứng đáng gì cho lắm! Họ không biết rằng quyết
tâm của tôi kiên trì làm một kẻ bất phục tùng và kẻ sống ngoài vòng, không
chịu nhượng bộ Đế chế, cũng không chịu nhượng bộ những truyền thống
cộng hòa mà tôi coi là những hủ tục hoặc là mặt trái của tôn giáo, họ không
biết rằng cuộc đời cô độc ấy đã đòi hỏi ở tôi biết bao cố gắng và can đảm,
đã dứt ra ở tôi biết bao tiếng thở dài hoặc gào thét thầm kín! Họ không biết
điều đó!…
Chính là trong những năm miệt mài học tập không hy vọng và không
chân trời tôi đã can đảm; gọi tôi là anh hùng vì chuyện đó, tôi sẽ không từ
chối! Nhưng ngạc nhiên vì thấy tôi đã hiên ngang trong một ngày, ngạc
nhiên về việc Lơgrăng với tôi đã ngẩng cao đầu trước nguy hiểm, như vậy
là không biết rằng cần phải cúi đầu xuống đến thế nào để trèo lên cầu thang
những nhà trọ bi thảm.
