Tôi đâm bí và tôi lúng búng vài lời giải thích không ra sao hết. Chính
sự bối rối đó lại cứu tôi. Matutxanh sợ rằng cuối cùng tôi sẽ tìm được câu
gì để trả lời, liền tuyên bố với tôi rằng anh biết là “tôi đã đi quá xa ý muốn
của tôi, chứ tôi không phải là kẻ coi cách mạng như một trò đùa và đi giễu
lá cờ của ông cha như một đồ chơi…
“Có điều là, cậu thấy không, cậu có cái tật muốn nói ngược lại mọi
người, thế là đôi khi cậu mắc kẹt đấy thôi!” và anh cười ra vẻ một người
chiến thắng rộng lượng.
Nói chung là mọi người đều thấy tôi không có lấy hai xu nhiệt tình.
Không nhiệt tình! Các bạn nói gì vậy?
Cứ đến giờ phát hành tờ Tiếng nói của dân chúng tôi lại run rẩy đến
tháo tờ báo treo ở sợi dây chỉ trong tủ kính của rượu vang; tôi trả một xu và
tôi bỏ đi sung sướng như vừa mua được một khẩu súng. Bút pháp của
Pruđông tóe lửa như anh mặt trời rọi vào cửa kính và tôi như thấy qua các
dòng chữ lấp lánh một lưỡi lê.
Không có nhiệt tình? Chà! Cứ lật một viên đá lát đường lên rồi các
anh thấy tôi có đáp có tôi theo tiếng gọi của những người dựng chiến lũy
hay không, tôi có câm lặng và tái mặt ra xếp hàng hay không dưới lá cờ ghi
chữ: Chết trong chiến đấu!
Không có nhiệt tình! Nhưng đôi lúc tôi tự hỏi có phải trái lại tôi là một
tu sĩ ngược chiều hay không, tôi có phải là một chú tiểu của cuộc nổi loạn,
một tên nô lệ nhỏ perinde ac cadaver
của Cách mạng hay không?
Tại sao bao giờ tôi cũng thấy rùng mình trước những lời kêu gọi nổi
loạn đầu tiên? Tại sao lại có sự thèm khát chiến đấu ấy, và cả thèm khát hi
sinh nữa? Tôi sẽ chịu nhục hình và sẽ chết như một người anh hùng, tôi tin
thế, trong tiếng điệp khúc của bài Macxâye…
Ở khách sạn Lixbon, họ thấy tôi không có đức tin! Họ bất bình với tôi
vì đã không tin ở danh nhân và ở sách vở - Tôi đang sợ là mình còn quá tin
thì có! Tôi thấy trong sự nhiệt tình của tôi có xen lẫn một thứ lãng mạn do
