Chắc chắn là tôi sẽ bị buộc tội chửi bới các nấm mồ; bởi vì có những
người chết mà tôi sẽ xử theo kiểu Ai cập và tôi sẽ tát vào sọ họ.
Một vài câu nói của Matutxanh đã làm cho riêng tôi phải nhảy lên; tôi
không quên rằng chính anh đã nói về chuyện Rơnun được ông Bêrăngiê
vuốt ve: “Được bồng bế trên đầu gối của bộ óc đáng trọng ấy”.
Nhưng liệu chúng tôi có thể viết thành bài báo được mãi không? –
Thơ thì được – Chứ bài báo thì tôi không tin!
Tôi đã thấy rõ như vậy khi tôi bắt đầu viết Những nấm mồ của những
người cách mạng. – Tôi cứ lặp đi lặp lại mãi một chuyện, và cứ kêu gọi
mãi người chết: “Hãy ra khỏi mộ, hãy tới đây, hãy về đây, các anh có nghe
thấy không! Hỡi anh, hỡi các anh!”.
Và tôi nhét tiếng La-tinh vào và lén tìm trong các bài diễn văn hồi
93…
Xpactơ, La-mã, Aten… Tôi đã chế tạo những cái đó hồi ở nhà trường,
và tôi thấy những nền cộng hòa cổ Hy-Lạp, La-Mã thật là vô ích và ngốc
nghếch!… Lyquyêcgơ, Xôlông, Fabrixiux, và tất cả các nhà hiền triết, và
tất cả các chấp chính quan!… Bây giờ tôi mới thấy những cái đó dùng được
vào việc gì. Không thể viết cho các tờ báo cộng hòa được nếu không biết
tường tận về Plutac. Có một trang nào của chúng ta, của các nhà văn
Jôcôbanh chúng ta mà lại không nói đến Aniban, Fabrixiux, Arixtôgitông,
Côriôlan, Clêông, anh em Crăckơ? Người ta không thể bỏ qua những
chuyện đó được. Không nói với những người của năm 93 là họ giống các
bậc vĩ nhân trong các giáo khoa, là một điều vô lễ.
Những ai nào lui về ở ẩn trong làng hoặc từ chức thì gọi là những
Xinxinnatuyx. Những ai không thuê được người giúp việc trong nhà và
phải chẻ củi lấy thì gọi là Philôpơmen.
Trong thâm tâm tôi cảm thấy rõ là tôi không có tài viết. Tôi chợt thấy
điều đó, một buổi sáng, khi đọc lại những trang nháp viết tối hôm trước
theo hứng của ngòi bút.
