Cô bé sáu tuổi của gia đình đó quay lại “chỉnh” tôi: “Bọn cháu không đi chơi, bọn cháu chỉ đi tham
quan thôi”. Cô bé nói bằng giọng rất nghiêm chỉnh, thể hiện hoàn hảo sự cụ thể trong ngôn từ mà
trẻ em có thể có được.
Ít nhất thì có vẻ như trẻ em sử dụng từ ngữ cụ thể hơn, đồng thời có cách nhìn thế giới khác chúng
ta. Có lẽ đó là lý do tại sao chúng ta thường ra sức giải thích trẻ cần phải làm cái gì và tại sao phải
làm thế, rồi sau đó lại cáu điên lên vì chúng không chịu làm theo ý mình. Điều chúng ta thường
không nhận ra là có thể trẻ em thật sự không hiểu chúng ta đang yêu cầu các em cái gì.
Đây là ví dụ về việc cha mẹ có thể hiểu lầm hành vi của trẻ: Bé Eli bốn tuổi giận dữ ném chiếc cốc
từ trên bàn xuống sàn vì bé muốn xem ti vi trong khi mẹ lại bắt bé phải ngồi yên ở bàn. Khi chiếc
cốc vỡ tan tành, mẹ bắt bé về phòng, quát lên: “Không bao giờ được làm như thế nữa! Con không
thể suốt ngày đập đồ như vậy được! Con cố tình làm thế và mẹ rất bực với con. Con hiểu không?”
Sợ hãi và vâng lời, Eli nói: “Vâng”. Người mẹ hài lòng khi thấy con đã nắm được bài học.
Nhưng thực tế có phải vậy không?
Khi nghĩ về tình huống này, tôi không chắc là như vậy. Theo tôi, dường như trên thực tế, một trong
ba điều sau đây có thể đã xảy ra:
• Eli đã học được bài học đó, vì vậy bé sẽ không ném đồ đạc đi nữa khi không đạt được mục đích;
• Eli không hề nghe lời mẹ dạy;
• Eli không thật sự hiểu những gì mẹ bé đang cố gắng truyền đạt.
Trường hợp đầu tiên không chắc chắn lắm. Một mệnh lệnh mang tính đe dọa không thể làm trẻ
thay đổi hành vi nhanh đến thế. Trường hợp thứ hai có vẻ khả dĩ hơn. Eli không thích bị mắng nên
có thể bé sẽ không nghe những lời quát mắng của mẹ.
Nhưng phương án khả thi nhất là phương án thứ ba. Hầu hết trẻ em bốn tuổi đều không phân biệt
được ý nghĩa thực tế của điều đang xảy ra. Vì vậy, hoàn toàn có khả năng Eli không hiểu được tại
sao đập vỡ một cái cốc lại nghiêm trọng đến thế. Giống như nhiều trẻ em khác cùng lứa tuổi, có thể
bé sẽ nghĩ rằng nếu bé đang bê một khay đựng cốc và vô tình va vào ai đó, làm vỡ cả năm cái cốc
thì “tội” sẽ nặng hơn nhiều so với việc cố tình ném vỡ một cái cốc trong lúc giận dữ. Tại sao? Bởi vì
năm bao giờ cũng lớn hơn một.
Vấn đề tương tự cũng xảy ra với bé Megan bốn tuổi khi bé giật đất sét của bạn bởi vì “Julie có nhiều
hơn con”. Trên thực tế, cả hai cô bé đều có lượng đất sét bằng nhau. Nhưng Julie đã cán dẹt chỗ đất
sét ra để nặn hình một chiếc bánh, vì thế nên trông nó có vẻ to hơn. Đối với Megan thì có vẻ như bé
đã bị lừa.
Lần tới khi hỏi bé: “Con đã hiểu chưa?”, bạn hãy cân nhắc đến khả năng có thể bé chưa hiểu, mặc
dù bé nói là đã hiểu.
