Đại mà kèm theo Thiệt, Trầm là Thiệt nhiệt bên trong nóng dữ. Đại mà Phù
Khẩn là bệnh nặng ở phần ngoài. Đại mà Trầm Đoản là bên trong ngăn
nghẹt. Đại Thiệt mà Hưỡn tuy bệnh nặng vẫn sống. Đại Thiệt mà thúc bách
tuy tỉnh cũng chết. Nên phàm mạch Đại phải được chứng và mạch ứng nhau
mới là không ngại. Nếu bệnh hư lâu mà thấy mạch Đại, sau khi đi kiết, đi lỵ
mà thấy mạch Đại, cơn thở suyễn ngừng mà thấy mạch Đại, sau khi sanh mà
thấy mạch Đại đều là chứng bất trị.
8. TIỂU
Nghĩa là nhỏ, 3 bộ đều nhỏ. Đặt tay vào thấy rõ như vậy. Phàm mạch Vi, Tế,
Đoản, Nhược đều thuộc loại mạch Tiểu. Nhưng mạch Vi vừa nhỏ vừa mềm
(vi nhược), có tánh cách mơ hồ. Còn mạch Tế thì rõ ràng vi tế như sợi tóc.
Mạch Nhược thì mềm yếu không phấn chấn, đè xuống mới thấy. Mạch Đoản
thì đầu đuôi không đủ.
Mạch Tiểu là nguyên khí không đủ và bệnh thế mới vừa lui. Nếu bởi bệnh
tổn mà mạch Tiểu kèm Nhược, thấy ở Nhơn Nghinh là khí vệ suy, ở Khí
Khẩu là Phế Vị yếu, thấy ở hai bộ Thốn là dương không đủ, ở hai bộ Xích là
âm không đủ. Như thế đều là hiện tượng vô lực. Nếu Tiểu mà hữu lực, mạch
kèm Hượt, Thiệt là Thiệt nhiệt cố kết. Nhưng mạch không đến gấp cứng, tay
chân không khuyết nghịch thì còn có thể nói là vị khí chưa tuyệt. Nếu vị khí
đã không, sanh khí đã mất thì làm sao cứu được.
9. HỒNG
Nghĩa là tràn, tức là vừa to vừa mau, cuồn cuộn như sờ tràng hạt đi qua, đến
thì rất thịnh, đi có hơi suy. Phàm mạch Phù, Khâu, Thiệt, Đại đều thuộc loại
mạch Hồng. Nhưng mạch Thiệt thì nhớm lên đè xuống đều thấy thúc bách
lên ngón tay. Mạch Hượt thì mềm trơn, lưu thông. Mạch Đại thì to và dài.
Mạch Hồng là khí hỏa nung đốt. Phàm những bệnh nóng bức, lăn lộn khát
nước, cuồng tháo, ban chẩn, bụng trướng, đầu nhức, mặt nóng, cổ khô,
miệng ghẻ lở, ung nhọt v.v... không chứng nào không hiện bằng mạch này.
