Động là hiện tượng âm dương đun đẩy, nếu động ở phần dương thì có
chứng đổ mồ hôi, làm đau nhức, làm kinh. Động ở phần âm thì có phát sốt,
thất huyết. Nếu Động kèm theo Hượt Sác Phù Đại tức là khí tà kích động lẫn
nhau phải nên giải nhiệt. Đến như dương hư tự đổ mồ hôi mà thấy mạch
Động ở bộ Thốn, âm hư phát sốt mà thấy mạch động ở bộ Xích, cùng là phụ
nữ mạch Động ở bộ Xích mà nói là có thai đều không nên cho là bệnh nhiệt
mà trị theo nhiệt.
22. PHỤC
Nghĩa là ẩn núp, ẩn núp dưới gân, đặt nhẹ tay không thấy, đè thật nặng thấy
rít khó, phải uyển chuyển lách gân mà tìm. Hoặc 3 bộ đều Phục, hoặc chỉ
Phục một bộ, phải tìm sâu dưới gân mới thấy. Phàm Trầm, Vi, Tế, Đoản đều
thuộc loại mạch Phục. Nhưng mạch Đoản thì bộ Xích bộ Thốn đều ngắn rút.
Còn bộ giữa thì rõ ràng. Mạch Trầm thì 3 bộ đều Trầm, đè xuống liền thấy.
Mạch Phục là hiện tượng trở cách bế tắc, hoặc hỏa bế mà thành mạch
Phục, hoặc hàn bế, hoặc khí bế cũng thành mạch Phục. Ở chứng hoặc thấy
cơn đau dữ dội, bệnh sán, bệnh hà, bế mà kết, khí nghịch, ăn uống đình trệ,
cơn giận dỗi quá trớn, thủy khí ngăn chẹn; phải nên tìm rõ nguyên nhân,
phân rõ là hàn hay hỏa, hoặc khí hoặc đàm, bệnh mới hay bệnh lâu mà phân
biệt. Bởi vì nếu là hỏa thì phải thăng hỏa trước nhất, là hàn thì phải sơ thông
khí hàn là trước nhất, là khí thì phải điều khí mới thuận, là đàm thì phải khai
đàm mới ổn; bệnh mới thì chủ thuộc về bạo bế, có thể sơ thông; bệnh lâu sợ
dây dưa phải đề phòng lần thoát, há nên khi thấy mạch Phục liền vội cho sơ
thông được sao!
23. XÚC
Nghĩa là khựng, nghĩa là đi đến nhanh gấp, trong nhanh gấp thoạt có một
ngừng, rồi lại trở lại hữu lực bình thường. Phàm Tật, Sác, Đợi, Kết đều
thuộc loại mạch Xúc. Nhưng mạch Kết thì ở trong trì hưỡn, có khi ngừng.
