28. TẾ
Nghĩa là như nhuyễn, là nhỏ hơn Tiểu mà lớn hơn Vi, qua lại nhỏ như tóc
nhưng vẫn thấy rõ ràng. Phàm mạch Nhược, Tiểu, Vi, Nhụ đều thuộc loại
mạch Tế. Nhưng mạch Vi thì vi nhược mơ hồ.
Tế là triệu chứng khí dương suy nhược, nhưng cũng phải phân biệt nếu Tế
mà Phù là khí dương suy nhược, Tế mà Trầm là khí hàn trúng vào trong,
hoặc nhiệt truyền vào 3 kinh âm, Tế mà Hưỡn là bên trong nhiễm thấp. Đều
phải tìm đến nguyên nhân, không nên thi trị lộn xộn. Nhưng mạch đã nhỏ
như sợi tóc đều thuộc khí hư, dẫu có ở trong nóng cũng phải kèm theo củng
cố trung khí, không nên thuần dùng giải nhiệt để gây thành hiện tượng Tế
càng kéo dài nặng thêm, huống chi bên trong hoàn toàn không có nóng, khí
chơn nguyên vốn suy, thần khí không giữ được đến phải hiện mạch Tế thì lại
càng để ý đến trung khí hơn nữa.
29. ĐỢI
Nghĩa là ngừng hơi lâu, nghĩa là bỗng dừng mà không thể nối tiếp, giây lâu
lại động, gọi là mạch Đợi thuộc âm. Phàm mạch Xúc, Kết đều thuộc loại
mạch Đợi. Nhưng Xúc, Kết tuy thấy có ngừng nhưng lại động liền và hữu
lực.
Mạch Đợi là triệu chứng nguyên khí sắp dứt. Cho nên nếu không bệnh mà
thấy mạch này thì rất đáng lo, tức là hoặc huyết khí đột ngột thương tổn
nhiều quá, nguyên khí không nối tiếp; hoặc thất tình phóng túng thái quá;
hoặc ngất xỉu nặng tổn thương; hoặc cơ thể bẩm phú, hệ thống kinh toại có
trở nghẹt, vít, rít, không lưu thông mà hiện mạch này, cũng phải ngừng
không đều nhịp; hoặc nói có thể trị được. Nếu ngừng có chừng nghĩa là độ
mấy nhịp có một nhịp ngừng, là sinh khí đã tuyệt, làm sao có hy vọng nối
tiếp. Chỉ có đàn bà thai nghén ói mửa, ốm nghén nặng nề thì mới thường
thấy mạch Đợi, ăn vào đã ít, huyết khí đều tụ hết ở thai nên mạch khí không
thể nối tiếp; nhưng phải ở lúc mới có thai, nếu đến 4 tháng trở lên, thai đã
thành hình thì không còn ngừng nữa.
