hơn. Hượt với Sác là nói một thông một trệ. Nói Thiệt với Hư là nói một
cương một nhu. Trường với Đoản là nói một đầy một lưng. Đại với Tiểu là
nói một to một nhỏ, mà Tế so sánh với Tiểu thì càng nhỏ hơn. Khẩn với
Hưỡn là nói một săn một lơi. Cách với Lao là nói một trống một đặc. Động
với Phục là nói một hiện một ẩn. Hồng với Vi là nói một thịnh một suy. Nói
Xúc với Kết là nói một âm một dương. Đến như Huyền sánh với Khâu thì
thịnh suy thấy rõ. Nhụ sánh với Nhược thì tiến thối thấy rõ. Đợi sánh với
Sác thì chết chậm chết mau có thể liệu được.
Tượng mạch đối đãi như thế, nếu rõ ràng thì bệnh âm dương biểu lý hư
thiệt đều có thể biết. Mạch Hồng với Hư tuy đều thuộc loại Phù nhưng hữu
lực vô lực khác nhau. Trầm và Phục tuy phải đè nặng mới thấy, nhưng đè
nặng thấy với lách gân tìm khác nhau. Mạch Sác thì căn cứ vào 6 chí, còn
Khẩn thì 6 nhịp chưa đủ, Tật thì hơn 6 nhịp nhiều. Huyền thì bên trái bên
phải đều xoắn, giống như dây đánh xoắn. Trì lấy 3 nhịp làm căn cứ. Hưỡn
thì vẫn đến 4 chí mà từ từ không thúc bách. Thiệt với Lao vốn gồm Huyền
và Trường; nhưng Thiệt thì phù, trung, trầm đều có; Lao thì chỉ ở trầm mới
thấy. Hồng và Thiệt đều là hữu lực, nhưng Hồng mà đè nặng có hơi suy, còn
Thiệt mà đè nặng càng thấy mạnh. Cách và Lao đều đại mà huyền, nhưng
Cách thì thấy ở phần phù, Lao thấy ở phần trầm. Nhu và Nhược, Vi đều
thuộc tế và nhuyễn, nhưng Nhụ thì thấy ở phù, nhược thì thấy ở trầm, Vi thì
phù trầm đều thấy. Tế và Vi đều thuộc vô lực, nhưng Tế thì thấy phân minh
rõ ràng, Vi thì mơ hồ không rõ. Đoản và Động đều không có đầu đuôi,
nhưng Đoản là mạch âm hiện đến trì trệ, Động là mạch dương hiện đến hượt
Sác. Xúc, Kết, Sắc, Đợi đều có một ngừng, nhưng Xúc thì trong Sác thỉnh
thoảng có một ngừng. Kết thì trong Hưỡn thỉnh thoảng có một ngừng. Sắc
thì qua lại trì trệ tựa như ngừng. Đợi thì ngừng có số nhất định. Phép Tỷ
Loại mạch hình vốn phải như thế.
VI. CƯƠNG MỤC CỦA MẠCH
Lấy đại cương tiểu mục của mạch mà luận thì trong mạch học có nói về hình
thể của mạch: gọi Hồng, gọi Tán, gọi Huyền, gọi Cách, gọi Phì (mập), gọi
