Nhưng một kẻ bác ái hành động theo những nguyên tắc luân lý không vững
thì lại hóa ra một kẻ ăn nuốt nhân loại, một tên ăn thịt người, ấy là chưa nói
đến cái lòng tự thị, tự ái của hắn; bởi vì nếu quý vị mà chạm đến cái nọc tự
ái của bất cứ một anh nào trong vô số những ông bạn của nhân loại đó, hắn
sẽ chẳng ngại ngùng gì mà nổi lửa đốt rụi cả bốn phương thiên hạ cho hả
cái tính thù vặt, giống như cung cách của hết thảy chúng ta và cứ nói ngay
như của chính tôi đây, kẻ đê tiện đệ nhất trên đời đây, vì có lẽ tôi sẽ là kẻ
đầu tiên đem củi đốt đến rồi bỏ chạy bay biến. Nhưng xin nhắc lại, vấn đề
không phải là ở chỗ đó.
– Vậy thì vấn đề ở chỗ nào?
– Chán quá rồi đấy.
– Vấn đề nằm trong một giai thoại vụn vặt đã xưa lắm rồi, vì lẽ ra tôi đã
phải kể hầu quý vị câu chuyện đó từ lâu rồi cơ. Trong thời đại chúng ta,
trong xứ sở chúng ta mà tôi tin là quý vị ở đây rất yêu mến, cũng như tôi rất
yêu mến và sẵn sàng hy sinh, đến giọt máu cuối cùng vì xứ sở đó…
Nói tiếp đi, nói tiếp đi!
– Trong xứ sở chúng ta cũng như tại Âu châu, những trận đói kém vĩ đại
và khủng khiếp thường thăm viếng nhân loại, và cứ theo con số người ta
ước tính và riêng tôi vẫn còn nhớ, thì cứ khoảng một phần tư thế kỷ lại có
đói kém, nói cách khác, cứ hai mươi lăm năm lại có một trận đói kém. Tôi
không dám quả quyết đó là con số chính xác, nhưng cứ tình thực mà nói thì
những trận đói kém đó tương đối họa hiếm.
– Tương đối so với cái gì chứ?
– Tương đối so với thế kỷ mười hai và những thế kỷ trước cũng như
ngay sau thế kỷ đó. Vì cứ theo sử sách, trong thời kỳ đó những trận đói
kém gây hãi hùng cho nhân loại cứ hai năm lại xảy ra một lần, hay ít nhất là
cứ ba năm một, cho nên thảm trạng đó đã đưa con người đến chỗ ăn thịt
đồng loại, dù họ giấu nhẹm điều đó. Có một lão già ăn hại đái nát chẳng ai
bảo đã khai ra rằng trong quãng đời dài dặc và khốn cùng của lão, một
mình lão đã bí mật giết chết rồi ăn thịt sáu mươi ông thầy tu và một số trẻ
con, con nhà quyền thế- khoảng sáu đứa con nít thôi, quá ít so với con số
