Và quả thật công việc đó đã được giải quyết một cách ổn thỏa mỹ mãn
không ngờ. Sáu tuần lễ sau đó, ông thầy thuốc của chúng tôi đã được bổ
vào một nhiệm sở khác ở một tỉnh khác, và đã được tài trợ cũng như được
đài thọ lộ phí. Tôi ngỡ rằng Bakhmutov đã đến thăm ông bác sĩ đó rất
thường xuyên (trong khi tôi đã cố tình chấm dứt việc viếng thăm ông ta và
tiếp ông ta thật lạnh nhạt mỗi khi ông ta đến thăm tôi). Tôi ngờ rằng
Bakhmutov còn thuyết phục ông bác sĩ nọ chịu mượn tiền của anh ta nữa.
Trong sáu tuần lễ đó, tôi gặp Bakhmutov hai lần và lại gặp nhau một lần
thứ ba lúc chúng tôi đến chào từ giã ông bác sĩ. Bakhmutov đã thết một bữa
tiệc tiễn biệt tại tư thất của anh ta, một bữa ăn tối có rượu sâm banh. Bữa
tiệc đó có cả sự tham dự của bà bác sĩ, nhưng bà đã rời bàn tiệc rất sớm để
về trông nom con mọn. Đó là một buổi chiều trong trẻo vào đầu tháng
Năm, vầng thái dương đã chìm vào vịnh biển. Bakhmutov đi bộ đưa tôi về
nhà, chúng tôi đi qua cầu Nicolaevxki, cả hai đều chếnh choáng hơi men.
Bakhmutov sung sướng bảo tôi rằng mọi việc đã tốt đẹp hết sức, anh ta cám
ơn tôi về việc này, việc nọ, bảo rằng anh ta cảm thấy thoải mái làm sao, sau
khi làm xong nghĩa cử ấy, và cho rằng mọi việc đó đều do công của tôi cả,
rằng những kẻ tuyên bố hay giảng dạy chủ trương hành vi tốt đẹp của cá
nhân chẳng có nghĩa lý gì cả là sai lầm. Chính tôi cũng náo nức muốn được
nói hết sức.
“Bất cứ kẻ nào bài xích lòng nhân ái của cá nhân, - tôi mở lời, - là bài
xích nhân tính và coi khinh tư cách của con người. Nhưng cái tổ chức “Bác
ái xã hội” và vấn đề tự do cá nhân là hai vấn đề riêng rẽ, tách bạch, cái này
không thể loại bỏ cái kia. Bao giờ cũng có những nghĩa cử riêng biệt bởi vì
chúng là những nhu cầu riêng tư của con người, một nhu cầu thiết cốt của
một cá nhân này để ảnh hưởng trực tiếp đến một cá nhân khác. Tại
Moskva, có một ông cụ già, một “vị tướng”, thực ra đó là một chức trưởng
tư vấn quốc gia có một cái tên Đức. Ông ta đã dành trọn đời mình đi thăm
viếng các nhà giam và các tội phạm; mọi toán tội tù trên đường lên Xibir
đều biết rằng “ông tướng già” đó sẽ đón họ trên Đồi Chim sẻ. Ông ta tận
tụy dốc lòng theo đuổi công việc. Ông xuất hiện, đi lẫn vào trong hàng
