CHÀNG NGỐC - Trang 538

những kẻ tội đày, họ vây lấy ông, ông dừng lại trước mặt từng người một,
hỏi han những nhu cầu của họ, chẳng bao giờ ông tỏ vẻ muốn thuyết ai điều
gì, ông gọi mỗi kẻ tội tù là “người bạn khốn khổ của tôi”. Ông biếu họ tiền
bạc, gửi cho họ những món cần thiết nhất như vải quấn chân, quần áo lót,
vải vóc, lắm lúc ông còn mang theo những quyển sách đạo phân phát cho
những kẻ biết đọc, sốt sắng bảo họ nên đọc những sách ấy trong cuộc hành
trình và những kẻ nào biết đọc hãy đọc cho những kẻ mù chữ nghe với. Ít
khi nào ông hỏi tội nhân về tội ác у phạm, nhưng hết sức lắng nghe nếu có
kẻ nào kể lể chuyện đời y. Ông làm mình như kẻ bằng vai phải lứa với các
tội đồ, không tỏ ra có chi khác biệt họ. Ông nói chuyện với họ như nói với
anh em, nhưng rốt cuộc họ đều xem ông như một người cha. Nếu ông thấy
trong đám những kẻ tội đày có một thiếu phụ bồng con, thế nào ông cũng
đến vuốt ve đứa bé và búng tay chọc cho nó cười. Ông cứ theo đuổi nghĩa
cử đó suốt bao nhiêu năm trời cho đến lúc ông qua đời, đến nỗi danh ông
vang khắp nước Nga và toàn vùng Xibir, ít ra cũng là trong giới tội đồ. Một
kẻ từng ở Xibir cho tôi biết rằng у đã chứng kiến những kẻ tội phạm sừng
sỏ, trơ lì nhất cũng vẫn còn nhớ đến ông tướng, tuy rằng mỗi khi đến thăm
các toán tội đồ, ít khi nào ông cho mỗi phạm nhân quá hai mươi copec. Sự
thật thì họ không nói về ông với một vẻ nồng nàn đặc biệt hay với một
giọng điệu nghiêm trang gì cho lắm. Trong vòng những kẻ “cùng khốn” ấy,
có anh đã hạ sát hàng tá người hay giết sáu đứa trẻ con cho nó sướng tay
vậy thôi (tôi nghe nói có những kẻ như thế thật) lại đột nhiên có vẻ rầu rĩ,
có lẽ chỉ một lần trong suốt hai mươi năm, lại chợt thở dài thườn thượt mà
than rằng: “Ông tướng già ấy lúc này đang làm gì nhỉ? Ổng ta còn sống
chăng?”. Có lẽ у nói thế với một nụ cười kèm theo, và tất cả chỉ có thế thôi.
Nhưng làm sao bạn biết được một hạt giống như thế nào đã nảy mầm miên
viễn trong linh hồn gã do “ông tướng già” đó?, người mà gã vẫn còn nhớ
tới sau những hai mươi năm trời? Này Bakhmutov, bạn có thể nói được gì
về ảnh hưởng của mối dây liên lạc giữa ông tướng đó và kẻ tội tù nọ có
quan hệ gì đến định mệnh của người sau được không? Ở đây bạn có cả một
cuộc đời với một cõi cách biệt vô biên còn giấu kín với chúng ta. Một tay
cao cờ hạng nhất, một kẻ tuyệt vời thông minh thì cũng chỉ có thể nghĩ