biết phải hiểu chúng ra làm sao, chúng ta ai nấy đều như thế cả, tất cả
chúng ta, quý vị và tôi, và tất cả mọi người! Quý vị không giận vì tôi đã nói
thẳng là quý vị đáng nực cười đấy chứ? Trong quý vị có mầm mống tác
thành sự sống đấy chứ, phải không? Quý vị cũng biết đó, tôi cho rằng lắm
lúc ta có nực cười lại tốt nữa ấy chứ, vâng, như thế hóa ra lại hay hơn
nhiều: Vì như thế người ta sẽ sẵn lòng khoan dung, tha thứ cho nhau hơn và
trở nên khiêm tốn hơn; ta đâu có thể lập tức hiểu thấu mọi sự được, đâu có
phải nhất đán mà ta trở nên toàn hảo được! Trước khi đạt đến mức toàn
hảo, bắt buộc có lắm điều chúng ta chưa hiểu được. Bởi nếu chúng ta hiểu
nhanh quá, chúng ta sẽ hiểu không thấu đáo. Tôi nói cùng quý vị điều này,
tôi nói cùng quý vị là những người đã thừa sức hiểu nhiều điều… và cả
không hiểu thấu nhiều điều… Bây giờ tôi không còn sợ cho quý vị nữa.
Hẳn quý vị không lấy làm giận cho một đứa trẻ như tôi lại dám nói cùng
quý vị những lời lẽ như thế? Ông lại cười ư, thưa Ivan Pet’rovitr? Ông
nghĩ: Tôi sợ cho họ, rằng tôi là một kẻ biện hộ cho họ, là một kẻ theo chủ
thuyết dân chủ, và là một kẻ bênh vực cho sự bình đẳng chứ gì? - Chàng
cười như điên (mạch chuyện chàng nói thường bị đứt quãng vì những cơn
cười ngắn và phấn hứng). Tôi sợ hãi cho quý vị, cho tất cả quý vị, cho tất
cả chúng ta hết thảy. Tôi là một hoàng thân thuộc một dòng dõi tôn tộc kỳ
cựu và tôi đang ngồi giữa vòng những ông hoàng. Tôi nói điều này để cứu
vớt chúng ta hết thảy, để giai cấp của chúng ta không phải biến mất một
cách vô nghĩa vào cõi tối tăm mà chưa kịp nhận ra điều gì, để khỏi phải cãi
cọ rầy rà, để khỏi phải mất mát tất cả. Tại sao chúng ta phải biến mất, phải
nhường chỗ cho kẻ khác trong khi chúng ta vẫn giữ ngôi vị tiên phong và là
tinh hoa của xã hội? Chúng ta hãy là lớp người tiến bộ, như thế chúng ta sẽ
tiếp tục là tinh hoa. Chúng ta hãy làm tôi tớ để rồi chúng ta sẽ trở nên chủ
nhân.
Chàng dợm đứng dậy khỏi ghế, nhưng ông cụ đã giữ chàng lại, mặc dù
ông đã nhìn chàng với đôi mắt lo ngại lắm.
– Hãy nghe đây! Tôi biết có nói cũng bằng thừa, vậy tốt hơn ta lấy một
ví dụ, tốt hơn cứ đơn giản bắt đầu thôi… mà tôi đã bắt đầu rồi đó, và…
