– Về cuộc sống trong tù thì tạm thời có thể không tìm được tiếng nói
chung, - chàng hoàng thân nói. - Tôi đã được nghe câu chuyện của một
người đã ngồi tù mười hai năm; đó là một trong những bệnh nhân do ngài
giáo sư của tôi điều trị. Ông ta mắc chứng lên cơn vọng động, thỉnh thoảng
lại tỏ ra lo lắng thế nào, cứ rấm rứt khóc và thậm chí có lần đã tìm cách tự
vẫn. Cuộc sống trong tù của ông ta rất buồn tẻ, tôi đoan chắc với các vị là
như thế, nhưng cố nhiên không phải là cuộc sống thấp hèn. Làm bạn với
ông ta chỉ có một chú nhện và một cái cây nhỏ mọc phía dưới cửa sổ…
Nhưng tốt nhất tôi hãy kể cho các vị nghe về một cuộc gặp gỡ khác của tôi
với một người vào năm ngoái. Đây là một tình huống rất lạ, - nó lạ chẳng
qua vì chuyện quá hi hữu. Người đó đã có lần được đưa ra trường bắn cùng
với mấy người bị xử tử khác và người ta tuyên đọc cho ông ấy nghe bản án
tử hình về tội chính trị, thực hiện theo hình thức xử bắn. Hai mươi phút sau,
lệnh ân xá và giảm mức hình phạt lại được tuyên; tuy nhiên, trong quãng
thời gian giữa hai bản án, hai mươi phút hay ít ra là mười lăm phút đồng
hồ, ông ấy cứ chắc mẩm chỉ mấy phút nữa thôi là ông ấy đã lăn quay ra
chết. Lúc nào tôi cũng háo hức được nghe về những ấn tượng lúc bấy giờ
của ông ấy mà thỉnh thoảng ông ấy vẫn hồi tưởng lại, và tôi cũng đã mấy
lần cứ tìm cách hỏi đi hỏi lại. Ông ấy còn nhớ như in tất cả mọi điều và nói
rằng ông ấy sẽ không bao giờ quên được điều gì đã diễn ra trong những
giây phút đó. Lính và người đến xem đã lố nhố bên vị trí bắn, cách đó hai
mươi bước đã dựng sẵn ba cây cột vì tội phạm không chỉ có một. Ba tội
phạm đầu tiên được đưa đến trước ba cây cột, khoác tử y (áo khoác trắng)
vào, mắt thì bịt lại bằng băng trắng để khỏi nhìn thấy súng; rồi trước mỗi
cây cột là một tốp lính được tập hợp. Người tôi quen đứng thứ tám trong
hàng có nghĩa là sẽ được lên dựa cột trong tốp thứ ba. Cha đạo lần lượt đến
bên các tội phạm với chiếc thập giá trong tay. Vậy là chỉ còn được sống tối
đa năm phút nữa. Ông ấy nói rằng ông ấy đã có cảm tưởng năm phút ấy là
một thời hạn dài vô kể, một tài sản lớn lao vô kể; ông ấy đã có cảm tưởng
là trong năm phút ấy ông ấy sẽ được sống nhiều đến mức chẳng vội gì phải
nghĩ đến khoảnh khắc cuối cùng, cứ việc đi mà phân bổ thời gian: nào là
hai phút cho việc từ biệt bạn bè, hai phút nữa cho việc ngẫm nghĩ về thân
