chúng ta có đánh nhau hay không. Trước kia tôi từng làm cho bác ấy say
mê bằng các câu chuyện loại đó. Bác ấy khâm phục khoa học và trong các
khoa học thì mê nhất môn thiên văn học. Tuy vậy, bác ấy rèn cho mình có
được quan điểm độc lập không gì lay chuyển nổi. Các ý kiến riêng của bác
ấy khá rõ ràng, vững chắc và… mang tính chân lí. Mặc dù hoàn toàn thất
học, bác ấy làm cho người ta ngạc nhiên bởi những khái niệm hết sức bất
ngờ. Bác ấy ca ngợi hoang mạc hết lời, song cả hoang mạc lẫn tu viện bác
ấy đều không ở, bởi vì bác ấy là một người “lang bạt kỳ hồ” - như tay bác
sĩ Aleksandr Semenovich gọi một cách thân mật. Tiện thể nói thêm, anh
giận tay bác sĩ ấy là bất công đấy. Cuối cùng, bác ấy hơi vẽ vời, nói năng có
nhiều từ ngữ của mình, nhưng cũng nhiều lúc mượn lời người khác. Diễn
giải hơi thiếu logic, đôi khi rất trừu tượng, có nhiều cơn đa cảm, theo kiểu
đa cảm dân gian, hay nói đúng hơn, có những cơn xúc động kiểu toàn dân
mang màu sắc tín ngưỡng. Về chuyện trong sạch và không để bụng thù vặt,
thì tôi và anh miễn bàn.
3.
Để kết thúc nhận xét về ông già Makar Ivanovich, tôi xin kể lại một
trong những câu chuyện ông già kể. Các câu chuyện ấy mang tính chất rất
lạ, hay nói đúng hơn, chúng tôi không có cái gì chung, không mang tính
dạy đời hoặc định hướng gì cả, trừ một điểm chung là chuyện nào cũng gây
xúc động, không ít thì nhiều. Cũng có chuyện không gây xúc động, thậm
chí hoàn toàn vui vẻ; lại có những chuyện chế giễu một số tu sĩ phóng
đãng, thành thử khi kể chúng ta, ông già làm cho ý tưởng của mình bị thiệt
hại (tôi nói nhận xét đó với bác ấy, song bác ấy không hiểu ý tôi muốn nói
gì). Đôi khi không thể hiểu điều gì khiến bác ấy hay kể chuyện đến như
vậy, tôi ngạc nhiên về sự lắm lời của ông già và cho rằng có lẽ đó là do tuổi
già và bệnh tật.
Một hôm Versilov nói nhỏ với tôi:
- Trước kia bác ấy không như thế đâu. Chắc bác ấy không sống được
lâu nữa, bác ấy sẽ ra đi sớm hơn chúng ta tưởng, chúng ta nên chuẩn bị
