thành thử chưa bao giờ người Pháp phá hoại nước Pháp, và người Đức phá
hoại nước Đức nhiều như thế chính vào thời kỳ đó! Bấy giờ khắp châu Âu
không có lấy một người châu Âu! Bấy giờ chỉ có một mình ba giữa những
người cấp tiến, ba có thể nói thẳng vào mặt họ, rằng (việc đốt phá) điện
Tuileries là một sai lầm; và chỉ một mình ba, giữa những kẻ bảo thủ - trả
thù, có thể nói với họ rằng (việc đốt phá) điện Tuileries tuy là một tội ác,
song là logic. Và đó là vì, con ơi, có một mình ba, người Nga, là người
châu Âu duy nhất ở châu Âu mà thôi. Ba không nói về cá nhân mình - ba
muốn nói đến tư tưởng Nga. Anh bạn ơi, ba lang thang, lang thang và biết
chắc chắn rằng mình nên im lặng và đi lang thang. Dầu vậy, ba vẫn thấy
buồn. Con ơi, ba không thể không kính trọng giới quý tộc của mình. Con
cười ư?
Tôi trả lời, giọng lắng xuống:
- Không, con không cười đâu, con hoàn toàn không cười ba: ba đã làm
cho con xúc động mạnh trước quan niệm của ba về thời hoàng kim; và ba
hãy tin rằng con đang bắt đầu hiểu ba. Nhưng con mừng nhất là ba kính
trọng mình như thế. Con muốn nói điều đó ngay. Chưa bao giờ con nghĩ ba
là người như vậy!
- Ba đã bảo con rằng ba yêu các câu thán của con mà, - ông lại mỉm
cười. Rồi ông đứng lên, bắt đầu đi đi lại lại trong phòng.
Tôi cũng đứng dậy. Versilov tiếp tục nói bằng thứ ngôn ngữ lạ thường
của ông, nhưng nó chứa đựng những tư tưởng sâu xa.
3.
- Đúng, con ơi, ba không thể không kính trọng giới quý tộc của mình.
Sau nhiều thế kỷ, nước ta đã tạo dựng được một kiểu văn hóa cao chưa
từng thấy ở đâu trên khắp thế giới - kiểu nỗi đau toàn cầu, đau cho hết thảy
mọi người. Đó là kiểu văn hóa Nga, nhưng vì nó được lấy ra từ tầng lớp
văn hóa cao nhất của nhân dân Nga, cho nên ba có vinh hạnh thuộc về nó.
Nó chứa đựng trong bản thân nó tương lai của nước Nga. Những người như
