NĂM 1984, lực lượng cải cách chiếm ưu thế. Hồ Diệu Bang đảm bảo chắc
chắn tờ Nhân Dân Nhật báo luôn đầy những lời bình luận ca ngợi các chính
sách mới. Một lời bình đã nhắc lại khẩu hiệu cũ thời Cách mạng văn hóa nhưng
dùng nó để ủng hộ cải cách thị trường: “Kiên quyết đập tan cái cũ và xây dựng
cái mới”. Các tờ báo khác cũng ca ngợi theo. Một lời bình khác nêu rõ mục tiêu
của cải cách là để “tạo điều kiện cho người dân làm giàu”.
Tận dụng đà đi tới quý giá này, các nhà cải cách đã có những bước đi quan
trọng nhất của mình tiến tới một lĩnh vực then chốt nhưng gây nhiều tranh cãi
khác của chính sách là cải cách doanh nghiệp nhà nước. Đặng Tiểu Bình trước
đó đã bắt đầu cải tổ các doanh nghiệp nhà nước lớn của Trung Quốc khi ông
quay lại nắm quyền lực. Giận dữ trước năng suất thấp một cách đáng thương hại
của các nhà máy Trung Quốc, ông muốn truyền một tinh thần chuyên nghiệp lớn
hơn vào các nhà máy này. “Việc quản lý kinh tế hiện nay của chúng ta nổi cộm
lên các vấn đề như quá dư thừa người, chồng chéo về mặt tổ chức, rắc rối về thủ
tục và đặc biệt là có hiệu quả rất thấp,” Đặng Tiểu Bình phê phán nhận xét trong
bài diễn văn tại Hội nghị Trung ương lần thứ 3 khóa XI vào năm 1978. “Tất cả
mọi thứ thường bị nhấn chìm trong những khẩu hiệu chính trị rỗng tuếch.” Đặng
Tiểu Bình chẩn đoán vấn đề nằm ở chỗ phương thức quản lý do nhà nước chi
phối không khuyến khích các nhà quản lý và công nhân phấn đấu trở thành xuất
sắc hay khiến họ dám chịu trách nhiệm với kết quả làm việc của mình. Ông nói:
“Ngay bây giờ vấn đề rắc rối lớn trong các doanh nghiệp và cơ quan… là không
ai chịu trách nhiệm. “Về lý thuyết thì chúng ta có quy định về việc chịu trách
nhiệm tập thể nhưng thật sự điều này có nghĩa là không ai chịu trách nhiệm.”
Đặng Tiểu Bình chỉ rõ cách thức quản lý theo kiểu kế hoạch tập trung là sai
lầm. Giống như tại Liên Xô, các nhà hoạch định chính sách quyết định nhà máy
nào sản xuất bao nhiêu loại sản phẩm gì. Các doanh nghiệp Trung Quốc hoạt
động theo sự chỉ đạo và trù liệu chính trị của Đảng hơn là theo sự điều hành
đáng lẽ ra là của các nhà quản lý đứng đầu phụ trách. Hậu quả là, các nhà quản
lý doanh nghiệp nhà nước có rất ít động lực hay quyền hành để làm bất cứ điều
gì giúp cho các nhà máy của họ hoạt động hiệu quả hơn. Giải pháp đưa ra là cần
phải chuyển quyền ra quyết định trong các doanh nghiệp nhà nước từ bộ máy
quản lý quan liêu của chính phủ sang ban quản trị các doanh nghiệp. Trong bài
