diễn văn tại Hội nghị Trung ương lần thứ 3 khóa XI, Đặng Tiểu Bình đề nghị
“chúng ta cần phải mở rộng quyền hành của nhân sự quản lý” và “lựa chọn
người một cách sáng suốt, giao trách nhiệm tùy theo khả năng của họ”. Nói đơn
giản, ông muốn các công ty Trung Quốc phải được điều hành độc lập hơn,
chuyên nghiệp hơn và theo phong cách tư bản chủ nghĩa hơn.
Giống như trong lĩnh vực nông nghiệp, phần lớn sáng kiến cải cách doanh
nghiệp xuất phát từ các địa phương. Triệu Tử Dương là người tiên phong hăng
hái nhất khi ông là Bí thư đảng ủy tỉnh Tứ Xuyên. Cảm hứng của ông đến từ các
nước Cộng sản ở Đông Âu. Trong một chuyến viếng thăm chính thức tới đó vào
năm 1977, ông bị ấn tượng bởi các hệ thống doanh nghiệp tự quản ở các nước
như Nam Tư cũ. Năm sau, Triệu Tử Dương bắt đầu thử nghiệm những phương
thức hướng tới trao quyền tự quyết lớn hơn cho các doanh nghiệp nhà nước
trong tỉnh của mình. Theo phương thức quản lý thông thường khi đó ở Trung
Quốc, các doanh nghiệp sản xuất theo kế hoạch được nhà nước thiết kế, phân
bổ, nhà máy sản xuất và việc phân phối lưu thông do hệ thống mậu dịch quốc
doanh đảm trách, không có sổ sách kế toán độc lập, doanh thu và lợi nhuận
được nộp cho nhà nước rồi sau đó, các nhà hoạch định chính sách phân bổ lại
ngân sách hoạt động cho doanh nghiệp. Triệu Tử Dương đã có một loạt những
động thái cho phép các doanh nghiệp chịu trách nhiệm hoàn toàn về tài chính
của mình. Thay vì nộp lợi nhuận về kho bạc nhà nước, các nhà quản lý doanh
nghiệp có thể giữ lại và trả một khoản thuế cho nhà nước. Lợi nhuận giữ lại
được sử dụng để đầu tư và chi trả cho các khoản khen thưởng khuyến khích, yếu
tố gắn kết hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp với mức độ tưởng thưởng bù
đắp cho người lao động. Các kết quả đạt được thật kinh ngạc. Những doanh
nghiệp được phép thí điểm chương trình này đã chứng kiến sản lượng và lợi
nhuận tăng ồ ạt. Đồng thời cùng lúc đó, chính quyền trung ương thực hiện
những thí điểm của riêng mình về cải cách công ty nhà nước. Nhiều phương
pháp tự quản lý được áp dụng thử trong hàng nghìn doanh nghiệp nhà nước ở
khắp đất nước Trung Quốc.
Nhưng Triệu Tử Dương và Đặng Tiểu Bình gặp phải một rào cản: những nhà
hoạch định chính sách ở trung ương. Những nỗ lực của Triệu Tử Dương đã làm
suy yếu toàn bộ cơ chế kế hoạch tập trung. Các nhà cải cách tin rằng đất nước sẽ
