thực tồn” trước đó, hiện thân nơi những Werther, Faust, Karl Moor, Don
Quichotte...
. Bước tiến lớn ở đây được Hegel hiểu theo nghĩa biện
chứng, tức đầy nghịch lí. Nó không phải là sự tiến bộ đơn giản, trái lại,
chứa đựng cả hai mô men: một mặt là sự trưởng thành của tâm thức, của sự
mất ảo tưởng và mặt kia là sự tha hóa trầm trọng. Và với Hegel, việc khắc
phục sự tha hóa không phải là quay trở về lại với trạng thái tự nhiên nguyên
thủy mà là đẩy sự tha hóa đến cùng cực để có thể chuyển hóa nó.
Thật thế, môi trường xã hội và điều kiện lịch sử đã đổi khác. Bối cảnh
của câu chuyện là khu vực trung tâm của Paris, trái tim của nền văn minh
khai sáng, thị trường kinh tế và thương mại phồn hoa nhất của nước Pháp.
Ta biết rằng ta đang chứng kiến một xã hội đô thị vào loại tiên tiến nhất
thời bấy giờ. Xã hội ấy là con đẻ của chủ nghĩa tự do kinh tế “laisser-
taire”
sơ kì của Adam Smith và của lòng tin mãnh liệt vào sức mạnh
của giáo dục, khai sáng và khoa học của Diderot, Voltaire... Nhưng, đằng
sau mọi sự phồn hoa, tinh tế và bao dung là sự xu thời, ích kỉ, vô luân trong
những cảnh báo của J. J. Rousseau.
Xã hội ấy vừa là miếng đất lí tưởng cho những Rameau và... Xuân Tóc
Đỏ tung hoành, vừa không có chỗ cho anh ta và đồng bọn! Rameau là một
kẻ đầy tính cách - yêu vợ con, yêu cái đẹp, nhiều tài nghệ, biết cắn rứt
lương tâm, biết khinh bỉ bản thân mình, nhất là khi phải đóng vai đểu cáng,
đê tiện, nhưng tính cách cơ bản nhất của anh ta lại là không có tính cách
nào cả. Xã hội hiện đại tôn thờ đồng tiền và chỉ có đồng tiền mới mang lại
vị trí và danh dự xã hội. Xã hội đầy những kẻ mang mặt nạ để đóng vai vì
quyền lợi ích kỉ của mình (xem: Rousseau, Luận văn về các nguồn gốc của
sự bất bình đẳng). Xã hội ấy cũng ngày càng chuyên môn hóa cao độ với
đặc điểm nổi bật là sự phân công lao động, khiến con người khó mà phát
triển được toàn diện tính cách. Ngay cả những tài năng lớn cũng bị chuyên
môn hóa. Lí thú là, tuy Adam Smith ca tụng sự tiến bộ nhờ sự phân công
lao động mang lại, nhưng ông đã lo ngại trước tác động tha hóa của nó lên
con người bình thường, và, vì thế, ông - cũng như nhiều nhà Khai sáng
