Ông ta chẳng giúp gì cho anh bạn ư?
HẮN
Ông ta mà giúp ai ư, chắc chắn là không. Đấy là một triết gia
thuộc
loại của ông ta. Ông ta chỉ nghĩ đến mình; phần còn lại của thiên hạ ông ta
chỉ xem như một cái đinh gỉ
. Con gái ông ta và vợ ông ta muốn chết lúc
nào cứ việc mà chết; miễn rằng những tiếng chuông nhà thờ nguyện hồn
cho vợ con ông ta tiếp tục rung lên âm giai thứ mười hai và thứ mười
bảy
, là được. Thế là ông ta lấy làm sung sướng rồi. Và đấy là điều tôi
đặc biệt khâm phục ở những con người thiên tài. Họ chỉ tốt ở một điều.
Ngoài điều đó ra, chẳng có gì hết. Họ chẳng biết phải thế nào mới là những
công dân, những bậc làm cha, làm mẹ, những anh em, họ hàng, bạn bè. Nói
riêng với ông, cần phải giống họ về mọi điểm, nhưng đừng có ước ao là
thiên hạ ai cũng thế. Cần phải có những con người; song những con người
thiên tài; thì không. Không, đúng thế, chẳng cần đến họ. Chính họ làm thay
đổi bộ mặt địa cầu; và trong những điều nhỏ nhặt nhất, sự ngu ngốc phổ
biến và hùng mạnh đến nỗi người ta không thể cải tạo nó mà không náo
loạn cả lên. Những điều họ tưởng tượng ra chỉ là một phần. Phần còn lại
vẫn như cũ; do đó mà có hai kinh phúc âm, một bộ trang phục của
Arlequin
. Sự khôn ngoan ở vị tu sĩ của Rabelais
sự, vì sự yên thân của ông ta và vì sự yên thân của những người khác: làm
bổn phận của mình, một cách đại khái thôi, luôn luôn nói tốt về ông tu viện
trưởng, và mặc cho thế gian muốn diễn biến thế nào cũng được. Thế gian
diễn biến tốt, vì dân chúng hài lòng. Tôi mà biết lịch sử, thì tôi sẽ chứng
minh cho ông thấy rằng cái ác xảy ra dưới cõi trần này luôn luôn là do một
kẻ thiên tài nào đó. Nhưng tôi không biết lịch sử, bởi vì tôi chẳng biết gì
hết. Quỷ tha ma bắt tôi đi nếu tôi đã bao giờ biết được điều gì; và nếu do
chẳng biết được gì cả, mà tôi khổ sở hơn. Một hôm tôi có mặt tại bàn ăn
của một quan thượng thư triều đình Pháp
là người cực kì uyên bác; này,
ông chứng minh cho mọi người rành rành như một với một là hai rằng
chẳng gì có ích cho các dân tộc hơn sự dối trá; chẳng gì có hại hơn là sự
