thất lễ với ngài thượng thư trác việt mà anh bạn vừa nói với tôi, tôi cho
rằng nếu sự dối trá có thể hữu ích một thời gian ngắn, thì về lâu về dài nhất
thiết nó là có hại; và ngược lại sự thật về lâu về dài nhất thiết là hữu ích;
tuy rằng có thể xảy ra trường hợp nó có hại trong một lúc nào đấy. Do vậy
mà tôi có xu hướng muốn kết luận rằng con người thiên tài vạch trần một
điều sai lầm phổ quát, hoặc tán dương một sự thật lớn lao, luôn luôn là
người xứng đáng với lòng tôn kính của chúng ta. Có thể xảy ra trường hợp
con người ấy là nạn nhân của thành kiến và các luật pháp; nhưng có hai loại
luật pháp, loại này có tính công bằng, tính phổ quát tuyệt đối; loại kia thì kì
quặc, được phê chuẩn chẳng qua là do sự mù quáng hoặc sự cần thiết của
những hoàn cảnh. Các luật pháp này chỉ giáng xuống kẻ phạm tội vi phạm
luật pháp một nỗi ô nhục nhất thời, nỗi ô nhục mà thời gian sẽ hất trả lại
các quan tòa và các quốc gia để lưu lại đấy đời đời. Giữa Socrate và viên
pháp quan ra lệnh ông phải uống độc dược, ngày nay ai là kẻ bị ô nhục?
HẮN
Chuyện ấy đã xảy ra rồi! Có phải vì thế mà ông ta đã không bị kết án
đâu? Có phải vì thế mà ông ta đã không bị xử tội chết đâu? Có phải vì thế
mà ông ta đã không phải là một công dân phản loạn đâu? Có phải vì coi
thường luật pháp xấu xa mà ông ta không khuyến khích những kẻ điên rồ
coi thường những luật pháp tốt đẹp đâu? Có phải vì thế mà ông ta không
phải là một kẻ táo tợn và kì cục đâu? Vừa rồi ông gần như đi đến chỗ nói ra
một lời thú nhận chẳng có lợi mấy cho những kẻ thiên tài.
TÔI
Hãy nghe tôi nói, anh bạn thân mến ơi. Một xã hội lẽ ra không thể có
những luật pháp xấu xa; và nếu nó chỉ có những luật pháp tốt đẹp, nó sẽ
chẳng bao giờ để xảy ra trường hợp ngược đãi một con người thiên tài. Tôi
không hề nói với anh bạn là thiên tài thì gắn bó keo sơn
và sự tàn nhẫn gắn bó keo sơn với thiên tài. Một anh ngốc thường dễ trở
thành tàn nhẫn hơn là một người tài trí. Khi một con người thiên tài mà
