xứ sở nào và người ta ghen tị với nước Pháp đã có ông ấy. Ông ấy đã làm
đau khổ một vài người nay không còn nữa; chúng ta hầu như chẳng còn
liên quan gì đến họ; chúng ta chẳng còn gì phải lo sợ cả những tật xấu hay
những thiếu sót của họ. Có thể ông ấy tốt hơn nếu ông ấy đã được tạo hóa
ban cho những đức tính của một con người tốt bụng, cùng với những tài
năng của một vĩ nhân. Đó là một cái cây đã làm khô cằn vài cây cối trồng
quanh nó, đã bóp nghẹt vài cây con mọc ở dưới gốc nó; nhưng nó đã vươn
ngọn lên đến tận trời cao, cành lá của nó giang rộng ra xa, nó tỏa bóng râm
cho những ai đã đến, đang đến và sẽ đến nghỉ ngơi quanh thân cây uy nghi
của nó; nó đã sản sinh hết năm này sang năm khác những trái cây ngon
lành. Giá mà Voltaire có thêm đức dịu dàng của Duclos
, nết ngây thơ
chất phác của linh mục Trublet
, tính thẳng thắn của linh mục
; nhưng vì điều ấy không thể có; chúng ta hãy xem xét sự việc
từ khía cạnh thật sự lí thú; chúng ta hãy quên đi trong chốc lát cái đất nước
chúng ta đang ở đây và cái thời điểm của chúng ta ngày nay, mà hãy mở
rộng tầm nhìn của chúng ta đến các thế kỉ tương lai, các vùng miền xa xôi
hẻo lánh, và các dân tộc sẽ xuất hiện sau này. Chúng ta hãy nghĩ đến lợi ích
của nòi giống chúng ta. Nếu chúng ta không tương đối rộng lượng, chí ít
chúng ta hãy tha thứ cho tự nhiên là đã khôn ngoan hơn chúng ta. Nếu ta
mà giội nước lạnh lên đầu Greuze, có lẽ ta sẽ dập tắt luôn tài năng cùng với
tính phô trương của ông ta. Nếu ta làm cho ông Voltaire ít gay gắt hơn
trong phê phán, ông ấy sẽ không thể thâm nhập vào tâm hồn Mérope
được nữa. Ông ấy sẽ không làm cho ta cảm động nữa.
HẮN
Nhưng nếu tự nhiên vừa khôn ngoan lại vừa quyền năng, tại sao tự
nhiên lại không làm cho các ông ấy vừa vĩ đại mà cũng vừa tốt bụng?
TÔI
Nhưng anh bạn không thấy là với lí luận như vậy, anh bạn lật nhào trật
tự phổ quát, và nếu dưới trần gian này tất cả đều tuyệt vời, sẽ chẳng có gì
