HẮN
Ông bảo làm thế nào được? Đó là một nỗi bất hạnh; một thời điểm
không may, như ta thường gặp trong cuộc đời. Chẳng làm gì có diễm phúc
liên tục; tôi đã quá may mắn. Điều đó không thể kéo dài. Như ông biết đấy,
chúng tôi tiếp xúc với giới đông đảo nhất và được chọn lọc hơn cả. Đó là
một trường nhân đạo, sự phục hồi tục lệ đãi khách ở thời cổ đại. Tất cả các
thi sĩ sa cơ lỡ vận, chúng tôi thu nạp họ. Chúng tôi đã có thêm Palissot sau
vụ Zara
của ông ta, thêm Bret, sau vụ Gã hào hiệp giả dối
, rồi tất
cả các nhạc sĩ bị chê bai, tất cả các văn sĩ chẳng ai đọc; tất cả các cô đào bị
huýt sáo, tất cả các anh kép bị la ó; một lô một lốc những kẻ hổ thẹn nghèo
nàn, những kẻ ăn bám bất tài mà tôi được vinh dự là đứa đứng đầu, thủ lĩnh
dũng cảm của một bầy nhút nhát. Chính tôi là đứa khuyến khích chúng cứ
việc mà chén khi chúng mới đến lần đầu; chính tôi là đứa kêu mang rượu ra
cho chúng uống. Chúng ngồi khép na khép nép! Vài tay thanh niên ăn mặc
rách rưới chẳng biết rúc đầu vào đâu, nhưng lại có cung cách chững chạc,
những tay xảo quyệt khác ton hót, ru ngủ ông chủ, để theo ông lượm mót
cô chủ. Chúng tôi ra dáng vui vẻ; nhưng thực ra tất cả chúng tôi đều bực
bội và thèm ăn ghê gớm. Những con chó sói chẳng thèm khát hơn chúng
tôi; những con hổ chẳng độc ác hơn chúng tôi. Chúng tôi ngốn ngấu như
những con chó sói khi mặt đất đã bị tuyết phủ lâu ngày; chúng tôi cắn xé
như những con hổ, tất cả những gì thành đạt. Thỉnh thoảng các lũ Bertin,
Montsauge và Villemorien quây quần lại với nhau; lúc đó trong chuồng gia
súc đến là huyên náo. Không bao giờ người ta thấy quần tụ với nhau bao
nhiêu con thú buồn bã, cau có, hiểm độc và thịnh nộ đến thế. Người ta chỉ
nghe thấy nhắc đến tên của Buffon
, của Montesquieu,
của Rousseau, của Voltaire, của D'Alembert, của Diderot, và có Chúa biết
được tên các vị ấy được kèm theo các tính từ nào. Sẽ không đứa nào có trí
tuệ, nếu chẳng phải là cũng ngốc như chúng tôi. Dàn ý vở hài kịch Các triết
gia đã được nảy sinh như thế đấy; cảnh người bán rong do chính tôi cung
cấp, dựa vào Thần học theo mẫu hệ
. Ở đấy, ông cũng chẳng được nể
nang gì hơn người khác đâu.
