Còn tôi, tôi thu nhặt ở đấy tất cả những gì nên làm và tất cả những gì
không nên nói. Vì thế khi tôi đọc Lão keo kiệt
kiệt, nếu mi muốn, nhưng mi chớ nói năng như lão keo kiệt. Khi tôi đọc Gã
Tartuffe
, tôi tự nhủ: mi cứ đạo đức giả, nếu mi muốn; nhưng mi chớ có
nói năng như gã đạo đức giả đi. Mi cứ giữ lấy các thói hư tật xấu có ích cho
mi, nhưng mi đừng có giọng điệu, đừng có các dáng vẻ khiến mi trở thành
lố lăng. Muốn tránh được cái giọng điệu ấy, các dáng vẻ ấy, cần phải hiểu
biết chúng. Thế mà các tác gia kia lại khắc họa chúng thành tuyệt vời. Tôi
là tôi và cứ mãi là tôi; nhưng tôi hành động và tôi nói năng sao cho thích
hơp. Tôi không phải hạng người miệt thị các nhà luân lí học. Có thể rút ra
được ở họ nhiều cái lợi, nhất là ở những vị đã đem luân lí ra thực hành.
Thói hư tật xấu chỉ làm cho mọi người khó chịu từng lúc. Những đặc tính
bề ngoài của thói hư tật xấu khiến họ khó chịu từ sáng đến tối. Có lẽ làm
một đứa hỗn láo còn hơn là có diện mạo hỗn láo; hỗn láo ở tính cách chỉ
thỉnh thoảng mới xúc phạm, còn hỗn láo ở diện mạo lúc nào cũng xúc
phạm. Vả chăng, ông đừng có nghĩ rằng tôi là đứa duy nhất đọc theo kiểu
ấy. Tôi chẳng có công lao gì khác ở đây, mà chỉ là đã làm theo quy tắc, nhờ
suy nghĩ đúng đắn, nhờ có cái nhìn hợp lí và chân thực, những gì mà đại đa
số những đứa khác làm theo bản năng. Chính vì thế mà tuy cũng đọc,
nhưng bọn chúng chẳng hơn được tôi; mà bọn chúng dù không muốn vẫn
cứ lố lăng; còn tôi thì chỉ lố lăng khi nào tôi muốn, và thế là tôi bỏ xa
chúng đằng sau tôi; bởi vì cái nghệ thuật dạy cho tôi cách trốn chạy cái lố
lăng trong một số cơ hội, cũng là cái nghệ thuật, trong một số cơ hội khác,
dạy cho tôi chớp lấy được cái lố lăng ấy một cách cao siêu. Lúc đó tôi nhớ
lại tất cả những gì các đứa khác đã nói, tất cả những gì tôi đã đọc, và tôi
thêm vào đấy tất cả những gì rút ra từ vốn liếng của tôi, mà về loại này thì
phong phú vô cùng.
TÔI
Anh bạn bộc lộ với tôi những điều bí mật ấy là chí phải, nếu không tôi
cứ tưởng là anh bạn rơi vào mâu thuẫn.
