sức làm giàu, per fas et nefas
, một kẻ đếm ngày đếm tháng sống trên
đời của mình bằng những trò vô đạo, và là một kẻ tự thể hiện mình trên sân
khấu như là một trong những tên vô lại nguy hiểm nhất, sự vô liêm sỉ mà
tôi tin là trong quá khứ chưa từng có ai, mà trong tương lai cũng chẳng có
một tên thứ hai như y, chẳng lẽ y đã phải dùng một biện pháp khác ư?
Không. Vậy chẳng phải Palissot, mà Helvétius là người sai lầm. Nếu người
ta dẫn một chàng thanh niên tỉnh lẻ đến Sở thú Versailles
, và anh ta dại
dột thò bàn tay qua các song sắt chuồng hổ hoặc chuồng báo, nếu chàng
thanh niên bỏ lại cánh tay của mình trong mõm con thú dữ, ai là kẻ sai lầm?
Tất cả đã được ghi trong thỏa ước ngầm. Ai không biết hoặc quên thì kệ họ.
Bằng cái thoả ước phổ biến và thiêng liêng ấy, có thể tôi sẽ minh oan cho
bao kẻ bị người ta kết tội là độc ác, trong khi lẽ ra người ta phải buộc tội
chính mình là dại dột. Đúng thế, bá tước phu nhân to béo ơi; chính phu
nhân đã sai lầm, khi phu nhân tập hợp quanh phu nhân những kẻ mà hạng
người như phu nhân gọi là một lũ vô giá trị, và lũ vô giá trị ấy xử sự đê mạt
với phu nhân, chúng khiến phu nhân cũng xử sự đê mạt, và làm cho phu
nhân bị những người lương thiện oán hận. Những người lương thiện xử sự
thế là đúng, lũ vô giá trị cũng vậy, và chính phu nhân đã sai lầm khi tiếp
nhận bọn chúng. Nếu Bertinhus
sống êm đềm, yên ả với nhân tình của
ông ta, nếu do tính cách lương thiện của mình mà họ giao du với những con
người lương thiện, nếu họ đã tập hợp quanh mình những người tài năng,
những người đạo đức được xã hội biết đến, nếu họ xén bớt thời gian âu
yếm bên nhau, yêu nhau, nói lời yêu nhau, trong cái tổ ấm im ắng của họ,
để tiếp đón vui vẻ với một nhóm nhỏ bạn bè sáng suốt và có chọn lọc, ông
cứ tin rằng chẳng ai tán chuyện nhố nhăng về họ cả. Vậy chuyện đã xảy ra
với họ? Là họ đáng kiếp. Họ đã bị trừng phạt về sự khinh suất của họ; và
bọn tôi được Tạo hóa từ vạn cổ trao sứ mệnh trừng phạt những tên Bertin
ngày nay và Tạo hóa trao cho những kẻ giống bọn tôi trong số con cháu
bọn tôi sứ mệnh trừng phạt những tên Montsauge và những tên Bertin sau
này. Nhưng trong khi bọn tôi thi hành những chỉ thị đúng đắn của Tạo hóa
đối với sự dại dột, thì ông là người mô tả bọn tôi đúng thực chất bọn tôi,
