hiến pháp trong một số điều khoản nhất định mà thoạt đầu như thế là thỏa
man, về sau sẽ trở nên không đủ nữa, khi đó để đáp lại những điều nhàm
sáo mà Brown vẫn nhắc đi nhắc lại một cách vụng về, Raymon trả lời rằng
hiến chương không phải là cái vòng tròn bất biến, nó nới rộng ra theo nhu
cầu của nước Pháp, tạo cho nước Pháp một tính đàn hồi mà sau này sẽ đáp
ứng được những đòi hỏi của dân tộc, mặc dù hiện nay nó chỉ đáp ứng được
những đòi hỏi của triều đình.
Còn về Delmare thì quan điểm của ông không hề thay đổi chút gì kể từ
năm 1815. Đấy là một người cố chấp, ngoan cố không kém gì những người
đảo vong ở Coblentz, mặc dù ông luôn luôn mỉa mai căm ghét họ. Là một
ông già ngây thơ như trẻ con, ông chẳng hiểu gì về tấn kịch vĩ đại sụp đổ
của Napoleon. Ông chỉ thấy một thất bại chiến tranh ở nơi mà sức mạnh
của dư luận xã hội đã giành được phần thắng. Ông luôn luôn nói về sự phản
bội và về tổ quốc bị bán đứng, như thể cả một dân tộc có thể phản bội một
người duy nhất; làm như nước Pháp chịu để cho mình bị bán bởi mấy viên
tướng. Ông lện án vương triều Bourbon chuyên chế vì luyến tiếc những
ngày tươi đẹp của Đế chính, mặc dù đấy là thời kỳ đất không có người canh
tác và nhiều gia đình không có bánh ăn. Ông kịch liệt bài bác cảnh sát của
Franchet và ca ngợi cảnh sát Fouché. Con người ấy vẫn luôn luôn là con
người của ngày hôm sau trận oanh tạc Waterloo.
Thật là kỳ lạ khi nghe những điều ngớ ngẩn duy cảm của ông Delmare
và Raymon, hai nhà mơ mộng từ thiện, một người mơ lưỡi gươm của
napoleon, người kia mơ cây vương trượng của Louis thánh thiện. Ông
Delmare đang ở dưới chân Kim tự tháp; Raymon ngồi dưới bóng chế độ
quân chủ của rừng sối Vincent. Những điều không tưởng của họ thoạt đầu
đụnh độ nhau, cuối cùng lại hiểu nhau. Raymon bẫy đại tá bằng những lời
nghĩa hiệp; nhượng bộ một thì anh ta đòi hỏi mười và từ từ, đến mức khó
nhận thấy, anh ta làm cho Delmare quen nhìn hai mươi nhăm năm chiến
thắng là một con đường xoắn ốc đi lên tới lá cờ trắng. Nếu Ralhp không
luôn luôn ném ra những lời thô bạo chói tai làm hỏng thuật hùng biện văn
