“Tôi cũng như nhiều đứa trẻ lớn lên ở vùng quê hẻo lánh nghèo nàn thời
chiến tranh chưa từng được cầm lồng đèn tung tăng rước qua đường phố
những đêm trăng rằm Trung thu. Thời ly loạn, bóng đêm, dù trăng rằm
vằng vặc sáng đến mấy, vẫn luôn luôn là thế giới của sợ hãi; vì đạn pháo có
thể rơi bất ngờ, súng có thể nổ ven làng... Chiến tranh là thế đấy! Chỉ có
những trẻ em ở xa vùng chiến tranh hay thành phố mới được vui hưởng Tết
Trung thu. Còn tôi và nhiều trẻ em cùng thời chỉ được nghe, đọc truyện
huyền thoại Cây Đa Chú Cuội, hay chị Hằng Nga, rồi được thầy cô dạy các
hát bài như ‘Chú Cuội’ (Bóng Trăng trắng ngà... có cây Đa to có thằng
Cuội già...) và ‘Rước đèn tháng Tám’ (Tết Trung thu rước đèn đi chơi... em
rước đèn đi khắp phố phường...) Dù được nghe, đọc về phong tục ăn Tết
Trung thu nhưng chưa bao giờ được ăn bánh dẻo hay cầm lồng đèn, xem
múa lân, rước qua khắp phố phường.
“Năm tôi lên 12 tuổi, bố mẹ gửi tôi vào tu viện Châu Sơn để học làm tu sĩ
thì các sinh hoạt lễ hội tuổi thơ của tôi chỉ chuyên về Tôn giáo. Suốt những
năm dài học tu ở Châu Sơn, ký ức tôi không sót lại dấu vết đẹp nào về Tết
Trung thu ...”
Đoạn văn mở đầu tùy bút “Trăng Randolph và Trung thu xứ người” của
Trần Thu Miên, làm tôi nhớ, tôi cũng không có một Trung thu trọn vẹn, cho
tuổi thơ của mình. Trung thu duy nhất, tôi có, là một Trung thu, nửa đêm,
tôi bị đánh thức... Không phải để “phá cỗ” mà để chạy giặc! Nửa đêm, khi
được tin quân Pháp sẽ mở trận “càn” ở Kim Bảng, mẹ tôi đặt tôi ngồi lọt
thỏm trong một chiếc thúng lớn và thúng còn lại, là mấy chiếc lư hương mẹ
tôi lấy vội từ bàn thờ chính. Bà thuê người gánh tôi cùng lư hương, theo
đoàn người chạy từ Kim Bảng tới Lạc Sơn, rồi từ Lạc Sơn chạy tiếp tới Đồi
Mơ, Do Lễ. Tôi nhớ trong cơn buồn ngủ, thỉnh thoảng tôi choàng tỉnh, thấy
vầng trăng thật lớn, vằng vặc, bì bõm theo tôi, băng qua những khu ruộng
lầy lội, giữa tiếng súng mọc chê đâu đó - - Như những tiếng quát tháo nhát
gừng của Thần Chết bám theo chúng tôi. Ở Do Lễ, tôi còn tự hỏi, không
biết những chiếc bánh nướng, bánh dẻo, những con vật bằng bột, nhiều mầu
