CHIẾC LEXUS VÀ CÂY Ô LIU - Trang 188

tồi tệ nhất. Rồi bạn có thể lấy đó làm thước đo để đánh giá các quốc gia.
Hình mẫu vòi tiền xấu xa nhất trong bối cảnh thị trường tự do mà tôi được
thấy đó là Albania trong những năm 90. Suốc 50 trong thời Chiến tranh
Lạnh, Albania là một trong những nước cộng sản bị cô lập nhất, họ đã áp
dụng mô hình chủ nghĩa Mao và thân Trung Quốc. Sau khi bức tường
Berlin sụp đổ, chế độ cộng sản Albania cũng ra đi vào năm 1991. Sau các
cuộc bầu cử sơ sài, một chính phủ theo lối dân chủ được thiết lập ở Thủ đô
Tirana. Người Albania đã cho rằng: rồi thì chúng ta cũng có được cái điều
của người khác: một mô hình thị trường tự do. Khốn thay đó là điều duy
nhất họ đạt được: ở Albania chỉ có mô hình, không có cả hệ điều hành lẫn
các phần mềm.
Sang Tirana năm 1998, tôi được nghe Fatos Lubonja, 47 tuổi, người
Albania, ký giả kiêm biên tập viên của tạp chí Endeavor đã miêu tả cuộc
sống trong xã hội vòi tiền như Albania. "Sau chủ nghĩa cộng sản", anh ta
nói, "chúng tôi đạt được quyền bình đẳng tuyệt đối. Chúng tôi cùng quay
trở lại số không. Chẳng ai có tài sản hay quan hệ gì. Sau đó một hệ thống
trật tự mới được hình thành. Về cơ bản, người ta coi chính trị là một thứ
thương vụ, vì nếu là một nhà chính trị, người ta có thể mở cửa hay đóng
cửa tùy ý (đón hoặc đuổi ai cũng được). Bạn có thể đóng dấu hay không
đóng thì tùy bạn. Thị trường tự do khiến ai làm gì cũng được. Vì thế những
kẻ liều lĩnh bắt đầu hoành hành, những tên tội phạm cảm thấy cần đến các
chính trị gia và ngược lại các chính trị gia cảm thấy cần có tiền để giữ chức.
Dân chúng không hiểu gì cả. Dân chúng không được giáo dục về hoạt động
của chính phủ. Họ không biết rằng nếu không có các phần mềm [các hệ
thống luật pháp và quy tắc], thì Albania sẽ trở thành một khu rừng rậm. Và
dân chúng bắt đầu chịu đựng đau khổ, nhiều người bị các băng đảng bắt
cóc, nhiều người bỏ trốn qua biên giới. Sau đó dân chúng nhận thấy ngoài
một nền kinh tế phi pháp ra, Albania chẳng còn gì để cạnh tranh trên trường
quốc tế. Rồi chúng tôi, người Albania đã sinh ra một thứ tư sản tội phạm.
Chúng không nộp thuế. Chúng không chịu trách nhiệm về sinh hoạt xã hội
của dân chúng hay về hạ tầng cơ sở. Chúng bóc lột và cướp bóc. Nếu bạn
không cạnh tranh được về một loại linh kiện máy tính thì bạn sẽ phải cạnh