thương trên toàn bộ vùng biển Địa Trung Hải, và quay về với kim loại, gia
vị, vải vóc và những hàng hóa khác từ những bến cảng xa xôi. Sự thuộc địa
hóa đã theo sau thương mại, và đến cuối thế kỷ 6 TCN, lãnh thổ của Hy
Lạp đã trải rộng vượt quá biển Aegean, đến tận Italy, Sicily, Pháp và quần
đảo Balearic về phía tây, đến biển Đen về phía đông, thậm chí bao gồm cả
vùng duyên hải Libya trên bờ biển phía nam của Địa Trung Hải.
Nhưng phương pháp tăng sản lượng dầu olive của Solon đã để lại những
hậu quả môi trường vẫn còn rõ ràng tại Hy Lạp cho đến tận ngày nay.
Những khu rừng đã bị phá hủy và những loại hoa màu không còn được
trồng nữa lại là những loại có rễ chùm hút nước từ lóp đất gần bề mặt đồng
thời giữ cho lóp đất này được ổn định. Trong khi đó, rễ cây olive là loại rễ
cái rất dài, hút nước từ những tầng đất sâu và không có khả năng giữ vững
lóp đất trên cùng. Dần dần, các dòng suối trở nên khô cạn, đất bị rửa trôi và
xói mòn. Những cánh đồng một thời trồng ngũ cốc và những sườn đồi
trồng nho đã không còn khả năng nuôi dưỡng các loại cây này. Gia súc
ngày càng khan hiếm. Dầu olive tràn ngập Hy Lạp, nhưng ngày càng nhiều
các loại thực phẩm khác phải được nhập khẩu - một vấn đề nan giải trong
việc quản lý một đế quốc rộng lớn. Có rất nhiều lý do đã được viện dẫn khi
giải thích về sự suy vong của Hy Lạp cổ đại: những tranh chấp nội bộ giữa
các thành phố tự trị, chiến tranh kéo dài hàng thập kỷ, thiếu một sự lãnh
đạo hiệu quả, những truyền thống tôn giáo bị phá vỡ, những cuộc ngoại
xâm. Có lẽ chúng ta cũng có thể thêm vào một lý do khác: sự mất mát
những vùng đất nông nghiệp quý giá do nhu cầu kinh doanh dầu olive.
Xà phòng từ dầu olive
Dầu olive có thể đã là một trong những lý do dẫn đến sự sụp đổ của đế
quốc Hy Lạp cổ đại, nhưng vào khoảng thế kỷ 8 TCN, sự ra đời của một
sản phẩm khác từ dầu olive, xà phòng, có thể đã mang lại những hệ quả
quan trọng hơn nhiều cho xã hội châu Âu. Ngày nay xà phòng là một đồ
dùng quá phổ biến đến mức chúng ta không nhận ra vai trò quan trọng mà
nó từng đảm nhận trong nền văn minh nhân loại. Trong một chốc lát, hãy
