17. CÁC PHÂN TỬ KHỐNG CHẾ
BỆNH SỐT RÉT
M
ALARIA CÓ NGHĨA
LÀ “không khí tệ.” Nó bắt nguồn từ cặp từ tiếng Italy mal aria, bởi lẽ bệnh
malaria - sốt rét - trong nhiều thế kỷ được cho là bắt nguồn từ những đám
sương mù có độc và làn hơi ma quỷ bốc lên từ những đầm lầy ẩm thấp. Căn
bệnh này, gây ra bởi một ký sinh trùng rất nhỏ, có lẽ là kẻ giết người đáng
sợ nhất của nhân loại trong mọi thời đại. Ngay cả hiện nay, ước tính có
khoảng 300 đến 500 triệu ca sốt rét mỗi năm trên toàn thế giới, với hai đến
ba triệu ca tử vong, chủ yếu là trẻ em ở châu Phi. Để so sánh, chúng ta biết
dịch bệnh Ebola ở Zaire (tên trước đây của Cộng hòa Dân chủ Congo) năm
1995 đã cướp đi 250 sinh mạng trong vòng sáu tháng; con số tử vong bệnh
sốt rét gây ra mỗi ngày tại châu Phi gấp hai mươi lần con số trên. Bệnh sốt
rét lan truyền nhanh hơn rất nhiều so với AIDS. Ước tính một bệnh nhân
dương tính với virus HIV có thể truyền bệnh cho từ hai đến mười người
khác, nhưng một bệnh nhân sốt rét có thể lây cho hàng trăm người.
Có bốn loại ký sinh trùng sốt rét khác nhau (thuộc chi Plasmodium) có
thể gây bệnh cho con người: P. vivax, P. falciparum, P. malariae, và P.
ovale. Cả bốn loại ký sinh trùng này đều gây ra những triệu chứng sốt rét
tiêu biểu - sốt cao, ớn lạnh, đau đầu khủng khiếp, đau cơ - có thể tái diễn
nhiều năm sau khi khỏi bệnh. Trong bốn loại kể trên, đáng sợ nhất là
falciparum. Các loại khác đôi khi được gọi là sốt rét “hiền hòa”, mặc dù
ảnh hưởng chúng gây ra cho trạng thái sức khỏe và hiệu quả xã hội không
