Trong khi đó (nếu ta gạt vấn đề đạo đức sang một bên trong giây lát),
Salazar đã có những chính sách rất thông minh với phe Trục và cả phe Đồng
minh: những lời hứa hẹn mơ hồ, hiệp ước bí mật và chiến thuật trì hoãn
khiến các đoàn tàu chở vonfram luôn khởi hành thuận lợi. Ông tăng giá
vonfram từ 1.100 đô la Mỹ/tấn (năm 1940) lên 20.000 đô la Mỹ/tấn (năm
1941) và mang về 170 triệu đô la Mỹ trong ba năm buôn bán điên cuồng.
Chỉ khi không còn viện cớ được nữa, Salazar mới hạ lệnh cấm vận vonfram
toàn diện với Đức Quốc Xã vào ngày 7/6/1944 (ngay sau D-Day
1
), khi các
chỉ huy quân Đồng minh đã quá bận rộn (và chán ghét) để trừng phạt ông.
Tôi nhớ rằng Rhett Butler trong tác phẩm Cuốn theo chiều gió đã nói rằng
chỉ có thể thu được của cải khi xây dựng hoặc lật đổ một đế chế, và Salazar
chắc chắn đã tin vào tôn chỉ đó. Trong “cuộc chiến vonfram” này, nhà độc
tài người Bồ Đào Nha mới là kẻ ngạo nghễ cười cuối cùng.
1
. D-Day diễn ra vào ngày 6/6/1944. Trong chiến dịch này, hơn 160.000
quân Đồng minh đã đổ bộ lên bờ biển Normandie của Pháp để tấn công
phát xít Đức. (BTV)
Vonfram và molypden chỉ là những dấu hiệu đầu tiên về một cuộc cách
mạng kim loại sẽ thực sự diễn ra trong nửa sau thế kỷ 20. Cứ bốn nguyên tố
bất kỳ trong bảng tuần hoàn thì có tới ba nguyên tố là kim loại, nhưng trước
Thế Chiến II thì hầu hết chúng chẳng có ích gì – trừ sắt, nhôm và một số
khác – ngoài chiếm chỗ trên bảng tuần hoàn. (Tôi không thể viết cuốn sách
này vào thời đó vì sẽ chẳng có gì mấy để viết). Nhưng kể từ thập niên 1950,
mỗi kim loại đều tìm thấy một lối đi riêng. Gadolini hoàn hảo cho máy chụp
cộng hưởng từ (MRI). Neodymi giúp laser mạnh chưa từng thấy. Scandi
(hiện dùng làm phụ gia như vonfram trong gậy bóng chày và khung xe đạp
nhôm) đã giúp Liên Xô chế tạo máy bay trực thăng nhẹ vào những năm
1980, và còn để bọc đầu tên lửa ICBM (tên lửa đạn đạo liên lục địa) ở Bắc
Cực giúp đâm xuyên qua lớp băng che phủ.
Than ôi, dù có những tiến bộ công nghệ trong cách mạng kim loại, một số
nguyên tố lại tiếp tục tiếp tay cho chiến tranh – ngay trong thập kỷ vừa qua
