Phan Bội Châu bị bắt khi đi qua tô giới quốc tế ở Thượng Hải. Bị giải về Hà
Nội dưới sự canh giữ chặt chẽ, Phan Bội Châu bị đưa ra Tòa đại hình xử về
tội chống lại nhà nước bảo hộ và bị kết án tù khổ sai chung thân. Sau đó,
dưới áp lực của phong trào đấu tranh đòi ân xá Phân Bội Châu của những
người Việt Nam yêu nước, Toàn quyền Đông Dương Alexandre Varenne
(1925 - 1928) buộc phải giảm án hình phạt từ khổ sai xuống quản thúc
chung thân tại nhà ở Huế. Ông sống 14 năm cuối đời còn lại tại Huế trong
sự ngưỡng vọng của nhân dân như một gương mặt tiêu biểu của tinh thần
yêu nước cho đến ngày mất (29/10/1940).
Vì một lý do nào đó, người Pháp đã cho phép Phan Bội Châu được tiếp
khách và năm này qua năm khác ngoài những bậc chí sĩ khác, còn có từng
đoàn học sinh trong đó có cậu học sinh Giáp đến thăm, để nghe cụ Phan sôi
nổi giảng giải về tiền đồ sáng lạn của đất nước. Ngày Chủ nhật hàng tuần là
ngày cậu học sinh Giáp yêu thích nhất, đó là ngày cậu cùng các bạn học đến
thăm nhà cách mạng lão thành. Võ Nguyên Giáp kể lại: “Cụ thường kể cho
chúng tôi điều gì đang diễn ra trên thế giới. Trên tường, cụ treo chân dung
Tôn Dật Tiên, Lênin và Đức Phật Thích Ca. Bọn trẻ chúng tôi lúc đó rất say
mê đi tìm chân lý”.
Dù nói chuyện ở đâu, Trường Quốc học hay ở nhà, nói với người lớn
hay thanh thiếu niên, câu chuyện Phan Bội Châu kể bao giờ cũng xoay
quanh các vấn đề lòng yêu nước, những lời tiên tri về tương lai, tinh thần
kiên quyết chống Pháp và sự cần thiết phải hành động. Cụ nói chuyện không
dứt với Giáp về nền dân chủ, về các vấn đề của Việt Nam và sự lộng hành
của chính quyền thuộc địa Pháp. “Gà đang gáy, hãy đứng lên các bạn trẻ,
đứng lên và chuẩn bị hành động”. Giáp kể lại, có một lần cụ Phan sảng
khoái tuyên bố: “Một ngày kia nhân dân bị áp bức sẽ nổi dậy chiến đấu cho
nền độc lập. Ngày đó sẽ là tai họa cho bọn thực dân Pháp.”
Như vậy từ khi vào học Quốc học Huế năm 1925, sự giác ngộ chính trị
của Giáp đã được khẳng định. Chẳng bao lâu sau, cậu mời các bạn học tập
trung đến phòng trọ của mình, lúc đầu là để trao đổi với nhau về bài tập trên
