quốc gia phía bắc, cộng sản Lào được hai tỉnh Sầm Nứa và Phong Saly.
Riêng cộng sản Campuchia một số phải lui vào bóng tối, một số khác giả
làm bộ đội Việt nam theo tàu Ba lan đi Hà nội. Một mình ông hoàng
Sihanouk là có quyền tuyên bố đã giành được độc lập và toàn vẹn lãnh thổ
một cách hoà bình. Đối với đa số dân Campuchia, ông trở nên một anh
hùng giải phóng dân tộc. Nhưng dù khôn khéo đến đâu, ông cũng không
thể giữ cho quốc gia Campuchia đứng ngoài vòng tranh chấp của cuộc
chiến tranh Đông dương thứ hai và vận mạng không may của dân tộc
Campuchia đã phải trải qua từ thảm trạng này sang đến thảm trạng khác,
đúng như lời tiên đoán của ông nội ông: Sẽ có ngày dân Campuchia sẽ phải
chọn lựa, hoặc bị tiêu diệt bởi con cọp, hay bị nuốt bởi con cá sấu. Xét bề
ngoài, Campuchia có một thời gian hoà bình từ 1954 đến 1970. Trong khi
trận chiến Đông dương thứ hai diễn ra ở Việt nam kéo dài gần hai mươi
năm, thì nội chiến Campuchia chỉ thực sự bùng nổ dữ dội từ 1970 đến
1975. Nhưng trong khoảng thời gian này, những diễn biến chính trị nội bộ
cùng nhưng biến chuyển ở Việt nam đã đưa đến sự phát triển của phong
trào cộng sản Campuchia, lần này được lãnh đạo bởi những tay lãnh đạo
mới, có khả năng hơn (tương đối có học nhất trong những lãnh tụ cộng sản
châu Á), và cuồng tín hơn. Vì thế, dù cuộc nội chiến chỉ xảy ra trong năm
năm nó đã gây ra những tổn hại nhân mạng, kinh tế và xã hội nghiêm trọng.
Nhân vật chính trị nổi bật nhất trong giai đoạn này vẫn là ông hoàng
Sihanouk. Ông là một người đa dạng. Tuỳ theo cách nhìn của mỗi người
ông ta có thể là một ông vua bình dân, một nhà độc tài, một chính trị gia
khôn khéo, một kẻ cơ hội, một nhà soạn nhạc dở hay một diễn viên điện
ảnh tồi, ông đã từng cộng tác với Pháp, với Nhật nhưng vẫn tự nhận là anh
hùng dân tộc. Khi thấy cộng sản mạnh, ông đi đôi với Trung quốc rồi Việt
cộng. Sau 1968, Việt cộng bị yếu đi, ông tìm cách trở lại kết thân với Mỹ.
Sau khi bị đảo chánh, ông theo Khmer Đỏ. Thoát được ra ngoài, ông đả
kích họ kịch liệt. Tuy ông không phải là một nhà lãnh đạo nhìn xa trông
rộng, nhưng trong cái hoàn cảnh chênh vênh của nước ông ở bên cạnh một
