Nhưng Vania không còn mắt. Suốt quãng đời còn lại, bà phải nắm tay mà
dắt anh đi.
"Vania, tôi hỏi anh, cảnh cuối cùng anh nhìn thấy là cánh đồng
Prokhorovka, trận đánh xe tăng, anh còn kỷ niệm gì về ngày hôm ấy?"
Cô biết anh ấy trả lời tôi thế nào không?
"Tôi chỉ tiếc một điều: là đã ra lệnh cho anh em rời xe cháy sớm quá.
Đằng nào chúng tôi cũng chết, trong khi chúng tôi còn có thể hạ một xe
tăng Đức nữa…"
Đấy là tất cả những gì anh tiếc cho đến hôm nay...
Nhưng anh ấy và tôi đã hạnh phúc trong chiến tranh... Tôi còn nhớ rõ...
Vì sao tôi còn sống? Ai đã che chở cho tôi? Để làm gì? Để kể lại tất cả
những chuyện này.
Cuộc gặp của tôi với Nina Yakovlevna có một đoạn tiếp, nhưng là một
đoạn tiếp bằng thư. Đã chuyển phần ghi âm ra giấy, tôi gửi cho bà một bản
sao, như đã hứa. Vài tuần sau, tôi nhận được một bưu kiện nặng từ Moskva
gửi đến. Tôi đã mở ra: những bài cắt ra từ các báo, những báo cáo về công
việc giáo dục quân sự và ái quốc mà cựu chiến binh của cuộc chiến tranh
vừa qua Nina Yakovlevna đã thực hiện ở các trường học Moskva. Bà cũng
chuyển lại cho tôi bản ghi mà tôi đã gửi cho bà. Hầu như chẳng còn gì của
bản ghi ấy. Bà đã gạch xóa trọn từng đoạn: chuyện buồn cười về những
người nấu bếp bảo rằng họ tắm trong các chảo, và cả đến cái câu vô hại:
"Thưa ông, thưa ông, ông đằng kia bảo mang cái này đến cho ông..." Và
bên lề những trang kể chuyện trung úy Micha T., là ba dấu chấm than bất
bình, về sau, tôi đã nhiều lần đối mặt với sự cùng tồn tại của hai sự thật
trong ký ức của một con người: một sự thật cá nhân bị dồn nén tận đáy của
ý thức, và một sự thật vay mượn, hay đúng hơn là đương đại, thấm đẫm
tinh thần của thời nay, những đòi hỏi và bắt buộc của nó. Thường thì sự thật
cá nhân kia hiếm khi có thể cưỡng lại được áp lực của sự thật thứ hai.
Chẳng hạn, nếu một người phụ nữ kể lại trải nghiệm chiến tranh của mình
và có ai đó trong gia đình họ ở bên cạnh, thì câu chuyện của họ không
