hiến nhiều pha đẹp mắt, vận may không mỉm cười mà bị thua, đối thủ
rất mạnh nhưng ít ra mình cũng vô được một bàn danh dự, v.v. Yếu tố
không may và bất lợi dẫn tới việc bại trận của Pháp là vào thời điểm
tướng Võ Nguyên Giáp “kéo pháo ra” (25.1.54), cũng chính là thời
điểm các cường quốc Anh, Nga, Mỹ, Pháp triệu tập Hội nghị chấm dứt
chiến tranhÐông Dương, cùng với sự tham dự của Việt Nam Dân Chủ
Cộng hòa (18.2.54). Tướng Võ Nguyên Giáp dồn toàn lực (toàn quân,
toàn dân, viện trợ ồ ạt, ý chí quyết thắng ...) để giành thắng lợi cuối
cùng, trong khi tướng Navarre ở tình thế “ván cờ thế giới đã thay đổi,”
cuối cùng bị dồn vào thế anh hùng chiến bại, nói như sách báo nước
ngoài “de Castries, Langlais, Bigeard... đã xuất hiện như những người
hùng bi tráng.” Nhận xét về Navarre, tướng Võ Nguyên Giáp nói:
Navarre có óc chiến lược nhưng không biết gì về chiến tranh nhân dân
(...) Bẩy tướng tư lệnh tiền nhiệm đã thay nhau, và đã vi phạm cùng
một sai lầm. Bất cứ vị tướng tư bản nào cũng sai lầm như vậy, trong vị
thế của Navarre. Bằng cớ là sau Ðông Dương họ khai chiến ở Algérie.
Sau đó là người Mỹ (...) Công bình mà nói, tới lúc này (đầu 1954)
Navarre không đáng chê trách như nhiều người sau đó đã lên án.” Với
tướng lãnh Pháp, tướng Võ Nguyên Giáp là người chiến thắng; với
tướng Võ Nguyên Giáp, các tướng lãnh Pháp tại Ðiện Biên Phủ cũng
là những người hùng hoặc ít ra là người hùng bi thảm. Trên bình diện
nhân loại, tướng Võ Nguyên Giáp đã thông cảm, biện hộ, thậm chí
chia sẻ tình huống khó khăn của Navarre. Không có vấn đề thắng bại.
Nếu chẳng đặng đừng phải chiến đấu để bảo vệ đất nước, tôi sẽ chiến
đấu anh dũng hơn anh, dữ dội hơn anh, nhưng nếu cần lòng bác ái,
nhân từ tôi cũng sẽ bác ái, nhân từ hơn anh gấp nhiều lần, có thể nói
đó là cái tâm rất nhân hậu của tướng Võ Nguyên Giáp.
Với lòng yêu quý vô hạn, tôi muốn coi thắng lợi của tướng Võ
Nguyên Giáp như biểu tượng sinh động của tinh thần đại hùng, đại lực
và đại từ bi của dân tộc, thắng lợi thần kỳ đến nỗi các dân tộc thuộc
những nền vănhóa khác nhau đều tỏ lòng quý trọng và khâm phục.
