CHIẾN TRANH NHÌN TỪ NHIỀU PHÍA - Trang 56

như cái phi thường. Chẳng hạn sự chia ly là điều buồn bã, đau đớn, nhưng
các chàng trai cô gái Việt Nam ngày chống Mỹ “xa nhau không hề rơi nước
mắt” (Nam Hà), và nếu có khóc thì đó là “những giọt long lanh nóng bỏng
sáng ngời, chảy trên bình minh đang hé giữa làn môi, và rạng đông đã
hừng trên nét mặt, một rạng đông với màu hồng ngọc” (Nguyễn Mỹ). Hai
người yêu chia tay nhau “anh ôm em, và ôm cả khẩu súng trường bên vai
em” (Nguyễn Đình Thi). Không thể khác được, vì tình riêng nằm trong tình
chung, ngay từ thời chống Pháp đã vậy, “anh yêu em như anh yêu đất
nước” (Nguyễn Đình Thi), đến cả nỗi đau mất người yêu thương xót vò xé
cũng chỉ là “một tấm lòng trong vạn tấm lòng” khi “nhớ nhau anh gọi em
đồng chí” (Vũ Cao). Nghĩa lớn tình chung buổi vận nước mất còn đã ràng
buộc mọi số phận cá nhân và tình cảm riêng tư vào cộng đồng. Thơ chống
Mỹ đã làm được điều đó.
Nhưng hễ ai đi ra khỏi điều đó thì bị coi là chệch đường, là lạc giọng, là sai
sự thật. Và phải bị phê phán.
Phạm Tiến Duật nổi lên trong dàn thơ chống Mỹ với những bài thơ nói cái
hiện thực trần trụi của chiến tranh, cái ngang tàng hiên ngang của người
lính. Nhưng cái trần trụi đó, cái ngang tàng đó được khen chỉ khi nhà thơ
viết theo âm hưởng hào hùng, ca ngợi. “Thế đấy giữa Seng Phan, Nghe
tiếng bom rất nhỏ”. “Không có kính không phải vì không có kính, Bom giật
bom rung kính vỡ đi rồi, Ung dung buồng lái ta ngồi”. Nhưng khi nhà thơ
tỉnh táo nhìn vào một cuộc ném bom của kẻ thù xuống xóm làng quê
hương: “Khói bom lên trời thành những vòng đen, Và dưới mặt đất sinh ra
bao vòng trắng” thì cái trần trụi khốc liệt đó của anh đã không được thơ
chống Mỹ chấp nhận. Khi anh đẩy tới nữa hình ảnh liên tưởng “Khăn tang
vòng tròn như một số không” để đi tới một nhận thức thực tế “Không có
mất mát nào lớn bằng cái chết” thì anh đã thành kẻ có tội, mặc dù bài thơ
kết lại đầy tinh thần chiến đấu “Tôi và bạn tôi đi trong im lặng, Với cái đầu
bốc lửa ở bên trong”. Tội của anh được quy chiếu rất rõ ràng: cách nhìn
đen tối về cuộc kháng chiến.
Có thể lấy trường hợp Lưu Quang Vũ để thấy thơ chống Mỹ là gì vì anh là
một người thức tỉnh sớm và đã sớm từ bỏ dàn đồng ca thơ của thế hệ mình.