Đối chiếu với xã hội của ta thì các trở ngại còn lớn hơn nữa. Chúng ta
trải qua lịch sử hàng ngàn năm của nền chuyên chế vương hữu hóa toàn bộ
đất đai, thần dân hóa toàn thể dân chúng theo nguyên tắc “dưới trời đâu
chẳng là đất của vua, sống trên đất ai chẳng là tôi của vua”. Ý thức hệ
Nho giáo chính thống ngự trị mấy trăm năm đã khiến cho “người trẻ trở
thành con cháu, người có tuổi trở thành cha chú, chỉ có những gia đình lớn
nhỏ mà không có xã hội, không có nhà nước, không có con người mà cũng
không có công dân”.
Nếu một tập hợp dân chúng nhất thời còn chưa đáp
ứng được những đòi hỏi của chính thể dân chủ thì trách nhiệm của các nhân
tài yêu nước là phải hợp lực khai minh cho dân chúng. Đó chính là ý nghĩa
của cuộc vận động duy tân ở nước ta đầu thế kỷ XX với ý đồ Chấn dân khí,
Khai dân trí, Hậu dân sinh. Đó cũng là ý nghĩa của cuộc vận động duy tân
của Nhật Bản thời Minh Trị.
J. S. Mill cũng khẳng định điều này: “Một tập hợp dân chúng có thể
còn chưa sẵn sàng cho các thiết chế tốt đẹp, nhưng việc nhen nhóm lên
lòng mong ước có được các thiết chế ấy phải là phần việc cần thiết cho sự
chuẩn bị. Giới thiệu và biện minh cho một thiết chế hay một hình thức
chính thể cá biệt, soi sáng minh bạch các ưu thế của nó, đó chính là một
trong những phương thức và thường là phương thức duy nhất trong tầm tay
để giáo dục dân trí cho một dân tộc, không phải chỉ để tiếp thu và yêu sách
thiết chế ấy mà cũng là để cho thiết chế ấy vận hành được. Những nhà yêu
nước Italia trong thế hệ trước cũng như hiện nay đã hàm ý gì về việc chuẩn
bị cho dân chúng Italia giành tự do trong thống nhất, nếu không phải là
kích động họ đòi hỏi điều đó?”
2) Chức năng của các bộ phận quyền lực hợp thành chính thể đại
diện
a) Quyền lực kiểm soát tối thượng thuộc về nhân dân thông qua
các đại diện
Trong suy tưởng của ông, ý nghĩa của Chính thể đại diện là ở chỗ
“toàn thể dân chúng hay một phần đông đảo nào đó của nó, thực thi quyền
lực kiểm soát tối thượng thông qua các đại diện được họ bầu lên theo định
