năng chính trị cao và không phải là trường hợp ngoại lệ, đó là các chế độ
quan liêu. Công việc cai trị đã nằm trong tay những người cai trị chuyên
nghiệp; ấy là bản chất và ý nghĩa của chế độ quan liêu. Bất kể công việc
được họ thực hiện là do họ đã được huấn luyện để làm công việc ấy hay là
họ được huấn luyện vì họ phải làm công việc ấy, điều này tạo nên sự khác
biệt lớn về nhiều phương diện, nhưng tuyệt nhiên không có ảnh hưởng nào
đến đặc trung cơ bản của chế độ. Ngược lại, những chế độ quý tộc, giống
như các chế độ quý tộc ở nước Anh, mà ở đó giai cấp chiếm hữu quyền lực
giành được nó thuần túy nhờ vào địa vị xã hội của mình, trong khi không
được huấn luyện đặc biệt hay nguyện hiến mình hoàn toàn cho quyền lực
(và vì thế ở đó quyền lực không được vận hành trực tiếp mà thông qua các
thiết chế đại diện được thành lập mang tính tập đoàn đầu não), về mặt tài
năng trí tuệ đã nhiều phần sánh ngang được với các chế độ dân chủ; tức là
những chế độ quý tộc ấy đã biểu lộ ra các phẩm chất như thế ở mức độ
đáng kể chỉ trong thời kỳ hưng vượng tạm thời, khi mà những tài năng vĩ
đại và được lòng dân liên kết hòa hợp với một vị thế lỗi lạc dành cho một
người nào đó. Themistocles và Pericles
, Washington và Jefferson
, đã
không còn hoàn toàn là những ngoại lệ trong một số chế độ dân chủ, nhưng
nhất định là những ngoại lệ tuyệt vời nhiều hơn so với Chathams và Peels
của chế độ quý tộc mang tính đại diện của Anh quốc, hay thậm chí so với
Sully
và Colberts của chế độ quân chủ quý tộc của nước Pháp. Một vị bộ
trưởng vĩ đại trong những chính thể quý tộc của Âu châu hiện đại cũng là
hiện tượng hầu như hiếm hoi giống như một ông vua vĩ đại vậy.
Vậy khi xét các thuộc tính trí tuệ của một chính thể, cần phải thực hiện
việc so sánh giữa một nền dân chủ mang tính đại diện và một chế độ quan
liêu; tất cả các chính thể khác có thể bỏ qua không tính đến. Và phải thừa
nhận ở đây rằng về nhiều phương diện quan trọng, một chính thể quan liêu
có ưu thế rất lớn. Chính thể ấy tích lũy kinh nghiệm, thu thập được những
châm ngôn có tính truyền thống đã trải qua thử thách và được xem xét kỹ
càng, và tạo thành các điều luật của tri thức thực hành thích đáng cho
những người thực sự điều khiển công việc. Thế nhưng về mặt năng lực trí
