thôi, thì đó là sự lựa chọn chuyên chế: và không hề chắc chắn rằng nền
chuyên chế của một số ít người, hay của một người. Nhưng hoàn toàn chắc
chắn rằng, nền chuyên chế của những người chưa hề nghe thấy, chưa hề
nhìn thấy, cũng không hiểu biết chút nào về những thần dân của mình sẽ có
nhiều khả năng là tồi tệ hơn nền chuyên chế của những người có nghe thấy,
nhìn thấy và có hiểu biết họ. Người ta không thường hay cho rằng những
tay chân gần gũi của nhà cầm quyền cai trị tốt hơn, vì chúng cai trị thay
mặt cho ông chủ vắng mặt, và thay mặt cho cái người có hàng ngàn mối
quan tâm nhiều thúc bách hơn phải lo toan. Ông chủ có thể giữ cho chúng
phải chịu trách nhiệm nghiêm ngặt, thúc ép chúng bằng những hình phạt
nặng nề; nhưng rất đáng ngờ vực là không biết liệu những hình phạt ấy có
nhằm đúng chỗ hay không.
Việc một đất nước có thể được cai trị bởi những người nước ngoài bao
giờ cũng gặp khó khăn lớn và rất không hoàn hảo; ngay cả khi không có sự
quá chênh lệch trong các thói quen và quan niệm giữa người cai trị và kẻ
bị trị. Những người ngoại quốc không cảm nhận được cùng với dân chúng.
Họ không thể phán xét theo cái quan niệm mà sự vật xuất hiện trong tâm trí
của bản thân họ, hay theo cái cung cách mà sự vật ấy tác động lên những
cảm xúc của họ, [để biết được] sự vật ấy sẽ tác động thế nào lên những cảm
xúc, hay xuất hiện thế nào trong tâm trí của dân chúng lệ thuộc. Điều mà
một người dân bản địa có khả năng thực tiễn loại trung bình biết rõ, như
theo bản năng, thì những người ngoại quốc phải rất lâu mới học được bằng
cách nghiên cứu và trải nghiệm, mà nói cho cùng cũng chẳng được hoàn
hảo. Những luật lệ, những tập quán, những mối quan hệ xã hội mà họ phải
làm thành luật, thay vì quen thuộc với họ ngay từ thuở nhỏ, thì tất cả lại đều
lạ lùng đối với họ. Họ phải phụ thuộc vào thông tin của những người bản
địa để có được những hiểu biết chi tiết; và rất khó cho họ để biết được phải
tin cậy vào ai. Dân chúng e ngại, nghi kỵ và có lẽ không ưa họ; hiếm khi
thăm hỏi họ, trừ phi có mục đích riêng; họ thường có xu hướng cho rằng kẻ
dễ phục tùng một cách hèn hạ là đáng tin cậy. Mối nguy cho họ là ở thói
khinh miệt dân bản địa; mối nguy cho dân bản địa là ở sự không tin tưởng
