biện pháp mà không lợi dụng các tập quán và tình cảm đã tồn tại từ trước,
một khi có thể làm được. Mặt khác, sẽ là sự thổi phồng phóng đại nếu đề
cao các thứ thuần túy mang tính trợ giúp và tạo thuận lợi ấy lên thành điều
kiện cần thiết. Dân chúng dễ tiếp thu và thực hiện những gì họ đã quen biết,
nhưng dân chúng cũng học làm được những thứ mới mẻ với họ. Sự quen
thuộc là rất có ích, thế nhưng một ý tưởng lúc đầu xa lạ mà được nhấn đi
nhấn lại thì cũng sẽ thành quen thuộc. Có rất nhiều thí dụ cho thấy cả một
tập hợp dân chúng đã hào hứng đối với những điều họ chưa từng được thử
qua. Tầm cỡ khả năng của một dân tộc có thể làm được những cái mới và
tự thích ứng với các hoàn cảnh mới cũng chính là một trong những thành tố
của vấn đề. Đây là một phẩm chất mà các dân tộc khác nhau, và các thời kỳ
khác nhau của nền văn minh, có sự khác biệt nhau rất nhiều. Khả năng của
một dân tộc nào đó đáp ứng điều kiện của một hình thức chính thể nhất
định không thể được phán quyết theo một quy tắc chung chung nào đó. Sự
hiểu biết về một dân tộc đặc thù và sự xét đoán sắc sảo mang tính thực tiễn
bao quát phải là những chỉ dẫn trong vấn đề này.
Còn một xem xét nữa cũng không thể bỏ qua. Một dân chúng có thể
còn chưa sẵn sàng cho các thiết chế tốt đẹp, nhưng việc nhen nhóm lên
lòng mong ước có được các thiết chế ấy phải là phần việc cần thiết cho sự
chuẩn bị. Giới thiệu và biện minh cho một thiết chế hay một hình thức
chính thể cá biệt, soi sáng minh bạch các ưu thế của nó, đó chính là một
trong những phương thức và thường là phương thức duy nhất trong tầm tay
để giáo dục dân trí cho một dân tộc, không phải chỉ để tiếp thu và yêu sách
thiết chế ấy mà cũng là để cho thiết chế ấy vận hành được. Những nhà yêu
nước Italia trong thế hệ trước cũng như hiện nay đã hàm ý gì về việc chuẩn
bị cho dân chúng Italia giành tự do trong thống nhất, nếu không phải là
kích động họ đòi hỏi điều đó? Tuy nhiên, những người nguyện lãnh lấy
nhiệm vụ ấy hẳn phải cảm nhận đầy đủ, không chỉ đơn thuần lợi ích của
thiết chế hay chính thể mà họ tiến cử, mà cả khả năng đạo đức, trí tuệ và
tính tích cực cần thiết để cho thiết chế hay chính thể ấy vận hành được, sao
