cho khả dĩ tránh được việc khích động lòng mong muốn vượt quá khả năng
hiện có.
Kết quả của những gì bàn đến ở trên là: trong khuôn khổ giới hạn bởi
ba điều kiện đã được đề cập thì các thiết chế và hình thức chính thể là
chuyện có thể lựa chọn được. Khảo sát các hình thức tốt đẹp nhất của chính
thể một cách trừu tượng (như nó được gọi thế) không phải là chuyện hão
huyền mà là sử dụng trí tuệ khoa học một cách rất thực tiễn; giới thiệu cho
một đất nước nào đó các thiết chế tốt nhất khả dĩ cho hiện trạng của đất
nước ấy và đáp ứng các điều kiện ở mức độ nào đó có thể chấp nhận được
– đó là một trong những mục tiêu duy lý nhất mà các nỗ lực thực tiễn có thể
hướng tới. Tất cả những gì có thể nói được để chê bai tính hiệu quả của ý
chí và quyết tâm của con người trong vấn đề chính thể, đều cũng là những
cái có thể nói được giống y như thế cho bất cứ vấn đề ứng dụng nào khác
của con người. Năng lực của con người đều rất có giới hạn trong mọi vấn
đề. Năng lực ấy chỉ phát huy tác dụng khi nó vận dụng được một hay nhiều
sức mạnh tự nhiên. Cho nên, sức mạnh có thể sử dụng vào mục đích mong
muốn hẳn phải tồn tại và nó chỉ phát huy tác dụng tuân theo quy luật của
riêng nó. Chúng ta không thể làm cho dòng sông chảy ngược lại, nhưng
không vì thế mà chúng ta nói rằng cối xay nước “không phải được tạo ra
mà tự mọc lên”. Trong hoạt động chính trị, cũng như trong cơ học, năng lực
giữ cho máy chạy phải được tìm ở ngoài cỗ máy; nếu như năng lực ấy
không có sẵn hay không đủ để vượt qua các trở lực được dự tính trước một
cách hợp lý thì kỹ xảo sẽ phải thất bại. Điều này không phải là chuyện dị
thường trong nghệ thuật chính trị; chung quy chỉ có thể nói rằng đó là
chuyện phải phục tùng giới hạn và điều kiện giống như mọi thứ nghệ thuật
khác.
Về điểm này chúng ta sẽ gặp phải sự phản bác khác, hoặc cũng là sự
phản bác ấy nhưng dưới hình thức khác. Người ta sẽ cãi rằng những sức
mạnh mà các hiện tượng chính trị lớn lao hơn phụ thuộc vào không phải là
thứ có thể sai khiến đi theo hướng của các chính trị gia hay triết gia. Người
ta sẽ nói rằng chính thể của một đất nước về mọi phương diện thực chất là
