mang tính nhân dân lại phụ thuộc vào sự tự nguyện từ bỏ quyền tự do hành
động cá nhân của những thành viên khác nhau trong cộng đồng, hiến pháp
ấy có thể thất bại trong việc ép buộc những người học trò phải học bài học
đầu tiên trong giai đoạn tiến bộ ấy của họ. Cho nên, việc khai hóa các bộ
lạc như thế, khi nó không phải do kết quả của việc sáp nhập với các bộ lạc
khác đã có văn minh rồi, hầu như bao giờ cũng là công việc của một người
cầm quyền chuyên chế dẫn xuất quyền lực của mình hoặc từ tôn giáo, hoặc
từ năng lực quân sự phi phàm; rất thường khi phải nhờ vào sự trợ giúp từ
bên ngoài.
Mặt khác, các chủng tộc chưa khai hóa, nhất là các chủng tộc can đảm
và nhiều sinh lực nhất, thường chống lại công việc lao động liên tục nhàm
chán. Nhưng mọi nền văn minh hiện thực đều phải trả cái giá đó; không có
việc lao động như thế thì chẳng những tâm trí không được đưa vào kỷ luật
để trở thành tập quán cần thiết cho xã hội văn minh, mà thế giới vật chất
chuẩn bị cho nó cũng không có được. Ở đây cần có một sự trùng hợp hiếm
hoi của các tình huống, vì thế thường phải có một khoảng thời gian dài để
hòa hợp dân chúng như thế với tính cần cù siêng năng, trừ phi có khoảng
thời gian họ bị bắt buộc phải chăm chỉ. Do đó ngay như cảnh nô lệ cá nhân,
bằng cách luyện cho khởi đầu đời sống công nghiệp và áp đặt nó như một
nghề nghiệp độc nhất cho bộ phận đông đảo nhất của cộng đồng, cũng có
thể thúc đẩy nhanh sự quá độ tiến tới một nền tự do tốt đẹp hơn so với việc
tranh đấu và cướp đoạt. Cũng chẳng cần phải nói thêm rằng sự bào chữa
cho chế độ nô lệ chỉ có giá trị trong tình trạng rất sơ khai của xã hội. Một
dân tộc văn minh sẽ có thừa các phương tiện khác để truyền bá sự khai hóa
cho những người chịu ảnh hưởng của họ; và chế độ nô lệ trong mọi chi tiết
của nó thật quá ghê tởm đối với chính thể pháp quyền vốn là cơ sở cho mọi
đời sống hiện đại, và nó cũng là quá đồi bại đối với giai cấp chủ nô, khi họ
cũng đồng thời phải bước vào dưới ảnh hưởng văn minh, cho nên chấp
nhận chế độ nô lệ trong bất cứ tình huống nào của đời sống hiện đại là rơi
trở lại vào tình trạng còn tồi tệ hơn cả tình trạng dã man.
