giúp đỡ tự nguyện. Để cho một người không có việc gì làm nhằm phục vụ
cho đất nước của mình thì anh ta cũng sẽ không quan tâm đến chuyện đó
nữa. Lời người xưa nói rằng dưới chính thể chuyên chế, tối đa cũng chỉ có
được một nhà ái quốc, đó chính là ông vua chuyên chế; và lời nói ấy là sự
đánh giá chính xác các hiệu quả của sự khuất phục tuyệt đối, dù là đối với
một ông chủ tốt và khôn ngoan. Còn lại tôn giáo: ít nhất cũng có thể tưởng
rằng ở đây có một chỗ dựa tin cậy để mở mắt và khai trí cho những người
bị chà đạp dưới gót chân. Thế nhưng tôn giáo, ngay cả khi giả thiết nó thoát
khỏi bị xuyên tạc để phục vụ cho chế độ chuyên chế đi nữa, trong các hoàn
cảnh ấy cũng không còn là mối quan tâm xã hội nữa và thu hẹp lại trong
quan hệ riêng tư giữa một cá nhân với Đấng Sáng thế của anh ta, ở đó
chuyện an nguy chỉ là việc cứu vớt linh hồn cá nhân mà thôi. Tôn giáo
trong hình hài như thế hoàn toàn hòa hợp với chủ nghĩa vị kỷ tư lợi và hẹp
hòi nhất, nó đồng nhất hóa người sùng đạo ở trong một chút ít cảm xúc về
những người đồng loại với anh ta như một lạc thú duy cảm.
Một chế độ chuyên chế tốt có nghĩa là một chính thể, trong đó dù ở
chừng mực phụ thuộc vào ông vua chuyên chế, các quan chức nhà nước
không thực hiện các cuộc đàn áp công khai, nhưng điều khiển mọi quyền
lợi tập thể của dân chúng thay cho dân chúng, suy nghĩ mọi chuyện liên
quan đến quyền lợi tập thể thay cho dân chúng, tâm trí của dân chúng được
hình thành bởi sự từ bỏ năng lực của chính mình và thuận tình với sự từ bỏ
ấy. Phó mặc mọi thứ cho Chính quyền giống như phó thác cho mệnh trời
cũng đồng nghĩa với việc không quan tâm gì đến những thứ ấy và cam chịu
chấp nhận mọi kết quả, dù không vừa ý, như các trừng phạt của Tự nhiên.
Ngoại trừ một số ít những người ham học hỏi có mối quan tâm trí tuệ đến
việc suy luận cho riêng mình, thì trí tuệ và tình cảm của toàn thể dân chúng
đều hàng phục trước các quan tâm vật chất; khi các quan tâm vật chất ấy
được đảm bảo thì tâm trí và tình cảm của họ hướng tới các cuộc vui chơi và
trang sức cho cuộc sống riêng tư. Nói vậy tức là nói rằng, nếu các chứng cứ
lịch sử có một giá trị nào đó, một kỷ nguyên suy thoái của dân tộc đã đến:
ấy là giả sử như dân tộc đã có cái gì đó đạt được rồi để mà suy thoái từ cái
