và mạnh mẽ, sự suy nghĩ xác định các chân lý chứ không phải các giấc
mộng mơ màng, chính là sự áp dụng có kết quả vào thực hành. Ở đâu mà
không có các mục đích ấy nhằm đem lại cho sự suy tư một tính xác định,
một độ chính xác và một ý nghĩa dễ hiểu, thì ở đó chẳng sản sinh ra được
cái gì hơn là siêu hình học thần bí của Pythagore hay kinh Vệ Đà. Về
phương diện cải tiến mang tính thực hành thì điều này còn hiển nhiên hơn
nữa. Một tính cách cải thiện đời sống con người là tính cách chiến đấu với
các xu thế và sức mạnh thiên nhiên chứ không phải các tính cách hàng phục
chúng. Các phẩm chất tự làm ra lợi ích đều nằm ở phía tính cách tích cực
và mạnh mẽ, và các tập quán cũng như hành vi thúc đẩy lợi thế cho mỗi cá
nhân thành viên của cộng đồng ít nhất cũng phải là bộ phận của những cái
góp phần chủ yếu vào mục tiêu đưa toàn thể cộng đồng tiến lên.
Tuy nhiên về điểm tính đạo đức được ưa chuộng hơn thì có vẻ như
thoạt nhìn đã thấy có chỗ đáng hoài nghi. Tôi không định viện dẫn tới cảm
xúc tôn giáo nói chung khá thiên về tính cách thụ động như tính cách dễ hài
hòa hơn với sự phục tùng theo ý nguyện thiêng liêng. Ki Tô giáo cũng như
các tôn giáo khác đã bồi dưỡng tình cảm ấy; thế nhưng chính đặc quyền
của Ki Tô giáo nhìn nhận chuyện này cũng như nhìn nhận những hiểu sai
khác, là nó có khả năng từ bỏ chúng. Nếu xét một cách trừu tượng tách
khỏi tôn giáo, thì một tính cách thụ động mà khuất phục trước trở ngại thay
vì ráng vượt qua chúng, có thể thực không có ích gì lắm cho người khác
hơn là cho bản thân, nhưng người ta có thể chờ đợi là ít nhất nó cũng vô
thưởng vô phạt. Tự bằng lòng luôn được xếp vào hàng các phẩm hạnh đạo
đức. Tuy nhiên, sẽ hoàn toàn sai lầm nếu cho rằng tự bằng lòng nhất thiết
và đương nhiên đi kèm với tính cách thụ động. Ở đâu mà tồn tại khát vọng
muốn có một lợi thế còn chưa sở hữu, tâm trí lại không sở hữu nó một cách
tiềm năng bằng chính sức lực của mình, cái tâm trí ấy sẽ có khuynh hướng
nhìn những ai sở hữu nó với sự căm ghét ác độc. Một người cố vùng vẫy
với hy vọng sẽ cải tiến được hoàn cảnh của mình sẽ là người có thiện cảm
đối với những người khác đang bận rộn lo toan, hay đã thành đạt, cũng
cùng trong việc theo đuổi ấy. Và ở đâu mà có đa số người bận rộn lo toan
