thành một quốc gia được, kể cả khi mà công dân của hai nước được phép
lấy lẫn nhau - một đặc quyền mà chỉ có công dân của một nước mới được
hưởng. Thêm vào đó, nếu người dân sống cách xa nhau, nhưng không xa
quá đến nỗi không thể có quan hệ nào với nhau, và có những luật lệ chung
bảo đảm việc thương mại, thì điều đó cũng không tạo thành một quốc gia.
Thí dụ, một người làm nghề mộc, người khác làm nghề nông, người khác
nữa làm nghề đóng giày, v.v..., và cứ thế nhân lên mười ngàn lần, thì nếu họ
không có điều gì chung ngoại trừ mậu dịch, liên minh, hay những điều
tương tự, thì điều đó không đủ để tạo thành một quốc gia. Tại sao lại như
thế? Chắc chắn không phải vì khoảng cách: giả sử họ có thể gặp nhau ở
cùng một chỗ, nhưng mỗi người vẫn xem căn nhà của mình như thể đó là
quốc gia riêng của mình và họ liên kết lại chỉ để ngăn ngừa những kẻ làm
bậy, thì nhà tư tưởng đúng đắn vẫn không thể nào coi đó là một quốc gia
được khi quan hệ của họ đối với nhau, trước và sau khi kết hợp, vẫn chẳng
có gì thay đổi.
Ta thấy rõ ràng một quốc gia không chỉ đơn thuần là một xã hội, có chung
một chỗ, được thành lập nhằm ngăn ngừa tội phạm và nhằm mục đích giao
thương. Đó là những điều kiện cần thiết mà không có nó thì một quốc gia
không thể hiện hữu, nhưng gom hết những điều đó lại vẫn chưa đủ tạo
thành một quốc gia: một cộng đồng gồm các gia đình được kết hợp lại
trong hạnh phúc nhằm đạt tới một đời sống toàn hảo và tự túc. Những cộng
đồng như vậy chỉ có thể được thành lập giữa những người sinh sống tại
cùng một chỗ và có quan hệ qua hôn nhân. Trong những thành phố như
vậy, các quan hệ gia đình, tình huynh đệ, sự sẻ chia hoạn nạn, cùng những
niềm vui gắn kết họ lại với nhau. Nhưng đó mới chỉ là do quan hệ hữu nghị
tạo nên, vì tình hữu nghị chính là ý muốn sống chung trong đời sống xã
hội; còn mục đích tối hậu của quốc gia là nhắm tới một đời sống “tốt đẹp”
và các định chế xã hội chỉ là phương tiện nhằm đạt tới mục đích này. Một
quốc gia, như vậy, là sự kết hợp của gia đình và làng mạc thành một đời
sống toàn hảo và tự túc, và đó là điều mà ta gọi là một đời sống hạnh phúc
và đức hạnh.
